[ ĐỐ VUI PHƯƠNG NGỮ ] Bạn dám chắc mình hiểu hết chứ? – Top 10 phương ngữ vừa khó hiểu vừa thú vị

Bạn có biết rằng ngày 18 tháng 2 là “Ngày Phương Ngữ” không?

Ngày này được Hiệp hội Liên lạc Văn hóa Khu vực Ōshima thuộc tỉnh Kagoshima thiết lập vào năm 2007, với mục đích bảo tồn và truyền lại các phương ngữ Amami đang dần bị “mai một” trong những năm gần đây.

Nhân dịp “Ngày Phương Ngữ”, lần này chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu các phương ngữ trên khắp Nhật Bản qua hình thức đố vui thú vị nhé!

Ngay bây giờ, bạn có đoán được những câu phương ngữ dưới đây nói gì không?

Q1. Hokkaido「お弁当のおかずばくって！」

Đáp án: “Đổi thức ăn trong hộp cơm trưa với tớ đi!”.

Từ 「ばくる」ở đây là phương ngữ của Hokkaido, mang nghĩa “đổi, trao đổi”. Người ta cho rằng từ này bắt nguồn từ 「ばくろう」– những người buôn bán gia súc như trâu bò hay ngựa thời xưa. Người Hokkaido thường dùng khi đổi đồ ăn hay đồ chơi với bạn, ví dụ như:

「お菓子ばくろうよ」– “Đổi bánh kẹo nhé!”
「カードばくりっこしよう」– “Cùng đổi thẻ đi nào!”

Ngoài ra, Hokkaido còn có nhiều phương ngữ nổi tiếng khác như:「なまら」＝ “rất, cực kỳ. Chẳng hạn, khi người vùng khác nói 「あ～、疲れた。」(Mệt quá) thì người Hokkaido lại nói 「あ～、こわい。」 – nghĩa là “Mệt quá” chứ không phải “Sợ quá”!

Chính vì là vùng ở xa bản đảo chính Honshu nên Hokkaido có rất nhiều phương ngữ độc đáo và thú vị như vậy.

Q2. Tỉnh Aomori「そろそろジャンボかるか。」

Đáp án: “Chắc đến lúc đi cắt tóc rồi nhỉ”.

Từ 「ジャンボ」là phương ngữ của vùng Tsugaru ở Aomori, mang nghĩa là “tóc, mái tóc”. Còn 「かる」 là “cắt” hoặc “tỉa”, nên cụm 「ジャンボかる」 có nghĩa là “cắt tóc”.

Vào thời Minh Trị, kiểu tóc ngắn mới mẻ sau khi bỏ búi tóc truyền thống được gọi là 「散切り頭」 (ざんぎりあたま), người dân ở Tsugaru gọi kiểu đầu ngắn này là 「ザンボ」rồi theo thời gian từ này dần bị biến âm thành 「ジャンボ」.

Thoạt nhìn thì tưởng không liên quan gì, nhưng thực ra phương ngữ nào cũng có nguồn gốc ngữ âm và văn hóa rất sâu sắc – chính điều đó khiến thế giới phương ngữ Nhật Bản trở nên hấp dẫn đến vậy.

Q3. Tỉnh Fukushima「やんだおら、すっかり忘っでしまた。」

Đáp án: “Trời ơi, chết rồi! Quên béng mất tiêu rồi!”

Cụm 「やんだおら」 nghĩa đen là “Trời ơi, tôi thật là…”, là phương ngữ vùng Aizu (会津弁) ở Fukushima, thường được phụ nữ sủ dụng khi cảm thấy xấu hổ, bất ngờ hoặc trong những tình huống hài hước. Cụm từ này mang sắc thái như “Trời ơi, làm sao đây!”, “Ôi mẹ ơi, hỏng rồi!” hay “Không thể tin nổi!”.

Phương ngữ Aizu được nói chủ yếu ở khu vực Aizu của tỉnh Fukushima nhưng ngữ điệu và cách dùng có thể khác nhau giữa thành phố Aizuwakamatsu và vùng Oku-Aizu. Thậm chí, ở một số nơi còn có sự pha trộn giữa phương ngữ Tochigi và Gunma tùy vùng. Giới trẻ hiện nay đã ít dùng dần, nên đây được xem là một trong những phương ngữ có nguy cơ bị “mai một”. Chính vì thế, nhiều người mong rằng những cách nói độc đáo này sẽ tiếp tục được gìn giữ và truyền lại.

Q4. Tỉnh Tochigi 「ごじゃっぺ言ってんじゃねぇっぺよ！」

Đáp án: “Đừng có nói linh tinh/bậy bạ nữa.”.

Phương ngữ Tochigi rất đặc trưng với hậu tố “～だっぺ” ở cuối câu nói. Từ 「ごじゃっぺ」 nghe qua thì dễ thương, nhưng thật ra mang nghĩa “nói bậy”, “nói dối”, “vô trách nhiệm”, “ngốc nghếch”.

Cụm 「ごじゃっぺ言う」 có nghĩa là “nói linh tinh”, “nói bậy” thường được dùng để trách mắng ai đó nói điều vô lý, hoặc đôi khi để trêu chọc một cách vui vẻ khi người khác nói đùa. Ngoài ra, còn có những biến thể vui như 「ごじゃっぺ」,「ごじゃ」, 「ろくじゃ」và cấp độ “nặng” hơn là 「ごじゃ満開」 – kiểu như “nói nhảm hết cỡ luôn”.

Q5. Tỉnh Shizuoka 「ねぇ～、なにちんぷりかえってるよぉ？」

Đáp án: “Nè, sao giận dỗi thế hả?”.

Từ 「ちんぷりかえる」 là phương ngữ được sử dụng phổ biến ở nhiều khu vực thuộc tỉnh Shizuoka, mang nghĩa là “giận dỗi”, “hờn dỗi”, “cáu gắt”. Câu 「ちんぷりかえってるの？」 tương đương với “Đang giận à?” hay “Sao giận thế?”. Ở một số nơi, người ta còn dùng 「ちんぶりかく」để chỉ trạng thái “giận dỗi”.

Dù viết ra thì cụm từ này nghe vui tai và ngộ nghĩnh, nhưng theo người dân Shizuoka, 「ちんぷりかえる」thường biểu thị mức độ bực tức khá cao, hơn cả giận thông thường. Vì thế, nếu ai đó nói vậy thì bạn nên cẩn thận vì cơn giận của họ đang ở mức “bùng nổ” đấy!

Q6. Tỉnh Aichi 「まっぺんこっちん遊びんおいでん。」

Đáp án: “Lần sau lại qua đây chơi nhé.”

Đây là phương ngữ vùng Mikawa (三河弁) ở tỉnh Aichi. Từ 「おいでん」 được dùng khi mời gọi hoặc gọi ai đó, mang nghĩa “lại đây”, “đến đi”, “mời đến”. Tùy khu vực trong vùng Mikawa, cách nói có thể khác nhau, ví dụ như 「こりん」 thay cho 「おいでん」, nhưng 「おいでん」 thường mang sắc thái nhẹ nhàng, thân thiện hơn, như một lời mời gọi đầy ấm áp. Ở thành phố Toyota còn có lễ hội nổi tiếng mang tên 「豊田おいでん祭り」(Lễ hội Hãy đến Toyota!), cũng xuất phát từ cách nói dễ thương này đó.

Từ 「まっぺん」 nghĩa là “một lần nữa” và 「こっちん」 là “chỗ này / bên này”. Bởi vì người trẻ ngày nay hiếm khi dùng cụm 「まっぺんこっちん遊びんおいでん。」mang ý nghĩa gợi hình ảnh như một bà cụ dịu dàng gọi cháu về chơi.

Q7. Phủ Osaka 「この道シャーッと行って、どんつき右で。」

Đáp án: “Cứ đi thẳng đường này, đến cuối thì rẽ phải nhé.”

Từ 「どんつき」 trong tiếng Kansai có nghĩa là “cuối đường” “ngã rẽ” – tương đương với 「突き当たり」 trong tiếng Nhật chuẩn. Ngoài Osaka, cách nói này còn phổ biến khắp vùng Kansai. Cụm từ này hay được dùng khi hướng dẫn đường đi, đặc biệt khi nói chuyện với tài xế taxi để chỉ dẫn chi tiết gần điểm đến.

Người Kansai rất hay dùng từ tượng thanh và tượng hình khi mô tả hành động.

Ví dụ:

「シャーッと行く」– đi thẳng một lèo, nhanh gọn.
「どーん」「ぴゅーっ」「ばーっ」「まーーーっすぐ」 – đều có thể dùng để diễn tả “đi thẳng”.

Khi hỏi nhiều người Kansai, mỗi người lại dùng một từ tượng thanh khác nhau, phụ thuộc vào khoảng cách hay tốc độ đi. Vì vậy, hãy cảm nhận theo “độ mạnh” của câu nói để đoán ý nhé!

Q8. Tỉnh Ehime 「あそこの親子は本当についなぁ。」

Đáp án: “Hai mẹ con kia giống nhau thật đấy.”

Phương ngữ Ehime còn gọi là Ehime-ben (愛媛弁) hoặc Iyo-ben (伊予弁). Từ 「つい」 trong Iyo-ben có nghĩa là “giống, tương tự, y như nhau”. Chẳng hạn, 「ついな柄の服」＝「同じ柄の服」(áo có cùng họa tiết). Bởi vì câu 「ついなぁ」 mang nghĩa 「似ているなぁ。」(Giống nhau ghê ha~) nên câu trên có thể hình dung là “mẹ con mặc đồ giống nhau, trông giống y chang nhau”.

Người trẻ ít dùng từ này, nhưng có một biến thể mạnh hơn là 「まっつい」, mang nghĩa “giống như hai giọt nước” (うりふたつ). Đây là một thổ ngữ độc đáo, không thấy ở các tỉnh khác, làm nên nét riêng của Ehime-ben!

Q9. Tỉnh Fukuoka 「映画のチケットば、しかっともっとーと？」

Đáp án: “Vé xem phim, cầm chắc chưa đấy?”

Phương ngữ Fukuoka, hay Hakata-ben (博多弁), nổi tiếng với những cách nói dễ thương và ngữ điệu đặc trưng. Câu hỏi kết thúc bằng đuôi câu dạng nghi vấn như 「～しようと？」「～しとーと？」 nghe lên giọng nhẹ ở cuối, tạo cảm giác “ngọt tai” đặc trưng.

Cụm 「もっとーと？」 = “Có giữ không?”, “Có mang không?” hay「しかっと」 = “Đàng hoàng”, “Cẩn thận”, “Kỹ lưỡng” với chữ “と” lặp lại là một nét đặc trưng của Hakata-ben.

Nếu ai đó nói 「しかっとせんか！」 thì nghĩa là “Làm cho đàng hoàng đi!”, “Nghiêm túc lên!”. Ngày nay, người trẻ thường nói mềm hơn:「映画のチケットば、ちゃーんともとっとね？」 – “Nhớ giữ vé cẩn thận nha~” nghe vẫn cực kỳ đáng yêu, đúng không nào?

Q10. Tỉnh Kagoshima 「今日はへがふっちょど。」

Đáp án: “Hôm nay tro núi lửa đang rơi đó.”

Nếu nghe 「屁（へ）が降る」 – “phân hay đánh rắm rơi xuống?” thì ai cũng phải bật cười nhưng trong phương ngữ Kagoshima, 「へ」 có nghĩa là “tro” (灰). Cụm 「へがふる」 tức là “tro đang rơi” –một cách nói quen thuộc ở vùng gần núi lửa Sakurajima, nơi tro núi thường bay khắp khu vực.

Ngoài ra, người Kagoshima còn dùng 「～じゃっど」「～ちょっど」 thay cho 「～です」「～ます」. Ví dụ:「好いちょっど」＝ “Thích đó nha~” . Phương ngữ Kagoshima còn có ngữ điệu rất riêng, ví dụ「さくらじま」được đọc tăng giọng ở「じ」 và hạ ở「ま」– tạo nên nét đặc trưng mà người vùng khác dễ nhận ra ngay.