Ikebana – Nghệ thuật hoa Nhật Bản và sức hút của những chiếc bình hoa hiện đại

Nguồn gốc của Ikebana ở Nhật Bản được cho là bắt nguồn từ nghi thức Thần đạo và truyền thống dâng hoa trong Phật giáo từ Trung Quốc vào thế kỷ 6.
Tài liệu đầu tiên về Ikebana là cuốn “Den-sho” viết vào thế kỷ 15. Trong đó, cách tạo ra Ikebana tùy theo mùa và sự kiện được mô tả chi tiết, cho thấy Ikebana thể hiện lòng biết ơn và sự nhạy cảm của văn hóa Nhật Bản đối với thiên nhiên.
Cùng thời điểm đó, Ikebana bắt đầu trở thành một hoạt động thế tục. Hầu như tất cả các ngôi nhà mới đều có một không gian gọi là “Tokonoma”, nơi trưng bày cuộn tranh, tác phẩm nghệ thuật và Ikebana.
Trong văn hóa Nhật Bản, vốn coi trọng sự vô thường, không gian Tokonoma được thay đổi thường xuyên vào các dịp chuyển mùa hoặc lễ hội. Chính nền tảng này đã khiến việc cắm hoa trở thành con đường dẫn đến Ikebana và được công nhận như một nghệ thuật.
Vào thế kỷ 15, sự phổ biến của Tokonoma và sự xuất hiện của bồ câu đưa tin đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của Ikebana. Trước tiên, phái Ikebana của Ikenobo đã nổi lên, xuất phát từ thói quen các nhà sư ở Kyoto dâng hoa trong các chùa.
Trong số đó, Ikenobo Senkei đã nổi tiếng với khả năng sắp xếp tài tình và ngày nay được coi là bậc thầy đầu tiên của Ikebana. Phong cách Ikebana mà Senkei phát triển sau này được gọi là “Tachibana”.
Tachibana được tạo thành từ 7 yếu tố (có thể là 9) kết hợp từ 2 hoặc 3 loại hoa như thông, cúc, hoa xương bồ, và lựu, gắn lên các cành cây.
Những yếu tố này thường được sắp xếp trong bình hoa trang trí rực rỡ của Trung Quốc, với các yếu tố cao ở trung tâm và thấp ở bên ngoài, tạo thành hình dáng tam giác nở ra.
Việc dựng các yếu tố chính lên mà không cần sự hỗ trợ là một kỹ thuật đỉnh cao. Phương pháp Tachibana được coi là cấu trúc hùng vĩ nhất cũng như vững chắc nhất.
Ban đầu, Tachibana được trưng bày trong các ngôi chùa, sau đó đã được đưa vào cung điện và các dinh thự của giới thượng lưu.
Mặt khác, từ nhận thức thẩm mỹ “Wabi-sabi” và “Chadou” trong Zen, những kiểu Ikebana đơn giản hơn cũng ngày càng được ưa chuộng.
Người nổi tiếng nhất trong giới trà đạo Nhật Bản, Sen no Rikyū, đã đưa vẻ đẹp không hoàn hảo và khiêm nhường vào trà đạo và sử dụng hoa trong đó. Không phải là những kiểu cắm hoa phô trương của Tachibana, mà là những cắm hoa đơn giản với một cành hoa sáng như hoa sáng mặt trời trong một bình hoa đơn giản do thợ thủ công địa phương làm ra, kiểu cắm hoa tối giản một cành được ưa chuộng.
Qua các nghi lễ như vậy, một kiểu cắm hoa thứ hai đã được hình thành và được gọi là “nageire.” Nageire” này là một kiểu cắm hoa được giải phóng khỏi các quy tắc và hình thức của dòng Tachibana.
Như một phản đề của Tachibana, hoa không đứng độc lập mà được cắm trong một bình hoa cao để hỗ trợ thân cây. Tachibana là một phong cách mang tính thế tục, nhưng lại lấy vũ trụ với nguồn gốc từ Phật giáo làm chủ đề.
Vào giữa thế kỷ 20, Ellen Gordon Allen, người Mỹ học nghệ thuật cắm hoa trong khi sống ở Nhật Bản, đã thúc đẩy sự quốc tế hóa của nghệ thuật cắm hoa. Bà tin rằng cắm hoa là phương tiện kết nối mọi người trên thế giới.
Năm 1912, dòng phái cắm hoa hiện đại đầu tiên “Tiểu Nguyên” đã ra đời.
Người sáng lập Kobara Unshin đã công bố “Sakigake” và thực hiện hai thay đổi lớn: việc sử dụng hoa phương Tây và dùng đế để giữ hoa trong các bình tròn nông, làm cho nghệ thuật cắm hoa phát triển.
Sakigake, với tính linh hoạt và sự đa dạng của nó, đã trở thành chuẩn mực trong hầu hết mọi dòng phái. Cơ bản của sakigake là hình tam giác với ba bông hoa cố định.
Các bố cục không theo hệ thống hình tam giác được gọi là “freestyle”. Freestyle sử dụng kiến thức về hình dạng, màu sắc và đường nét từ các bài học trước, không nhất thiết phải tuân thủ truyền thống.
Vào năm 1927, dòng phái Sogetsu ra đời, làm tăng tốc sự phát triển này.
Tetsugawara Sofu (cha là một thầy dạy cắm hoa) đã nâng cao nghệ thuật cắm hoa từ kỹ thuật lên nghệ thuật giống như điêu khắc, kể từ đó, cắm hoa được coi là nghệ thuật.
Tetsugawara tin rằng nên sử dụng các vật liệu sống với sự sáng tạo tự do. Ông cho rằng những “kho báu bị lãng quên” của tự nhiên như đất, đá và rêu cũng chứa đựng khả năng thể hiện giống như hoa.
Ông tin rằng một tác phẩm cắm hoa xuất sắc không thể tách rời khỏi cuộc sống và thời đại của người tạo ra nó, hoa là phương tiện thể hiện không thể thay thế, phản ánh tâm hồn người nghệ sĩ.
Nhờ những cải tiến như vậy, dòng phái Tachibana dần suy tàn. Hiện nay, ba dòng phái Ikebono, Kobara và Sogetsu là những dòng phái chính, với khoảng 400 dòng phái đang hoạt động. Vào giữa thế kỷ 20, Ellen Gordon Allen, người Mỹ học nghệ thuật cắm hoa khi sống ở Nhật Bản, đã thúc đẩy sự quốc tế hóa của nghệ thuật cắm hoa. Bà tin rằng cắm hoa là phương tiện kết nối mọi người trên thế giới.
Năm 1956, Allen hợp tác với các dòng phái lớn để thành lập Hiệp hội Ikebana Quốc tế với khẩu hiệu “Trở thành bạn qua hoa” và thực hiện sứ mệnh ngoại giao của mình.
Trong vài thập kỷ qua, các chi nhánh của các dòng phái lớn đã ra đời trên toàn thế giới. Gần đây, nhiều nghệ sĩ hoa như Camille Anlo đã bắt đầu phát triển các sáng tác riêng dựa trên học thuyết cắm hoa.
Nghệ thuật cắm hoa dựa trên việc xây dựng các “mối quan hệ” giữa vật liệu và vật liệu, học viên và học viên, thầy và thầy, điều này ai cũng biết khi tham gia nghệ thuật cắm hoa.
Hiện nay, ở Nhật Bản, từ “Kado (Hoa Đạo)” được cho là biểu thị chính xác hơn về tinh thần học suốt đời trong nghệ thuật cắm hoa. Vì là nghệ thuật thể hiện sự vô thường của thiên nhiên thay đổi theo mùa, việc tìm tòi và thử thách trong cắm hoa là vô tận. Tetsugawara tin rằng để tiếp tục cắm hoa suốt đời, không phải là sự hài lòng cá nhân mà là sự tò mò.
Tetsugawara tin rằng sự thành công trong nghệ thuật cắm hoa suốt đời đòi hỏi sự tò mò chứ không phải sự hài lòng cá nhân.
Ông nói: “Tác phẩm của chúng ta nên đa dạng. Nếu chúng ta ngừng mạo hiểm, chúng ta sẽ không bao giờ trở thành nghệ sĩ xuất sắc.”