Kusudama- Bùa may mắn ngày Tết Đoan Ngọ trong văn hóa Nhật

Item: Kusudama - Bùa may mắn ngày Tết Đoan Ngọ ở Nhật Bản | IFK
Rating: 5
Author: Mã Ngọc Huỳnh Như

Để cầu chúc cho trẻ em luôn khỏe mạnh, người Nhật ăn bánh chimaki (bánh nếp gói lá) hay kashiwa mochi (bánh dày lá sồi), đồng thời trang trí cá chép giấy (koinobori), búp bê võ sĩ (musha ningyō), và hoa xương bồ (shōbu). Đó chính là phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ (tango no sekku).

Thực ra, phong tục này đã có từ rất lâu đời, ngay cả giới quý tộc thời Heian cũng từng tổ chức. Vậy ngày ấy họ đã làm gì? Liệu có giống như chúng ta ngày nay không? Hãy cùng thử tìm hiểu một chút nhé.

Ngày Đoan Ngọ trong hương thơm của xương bồ và ngải cứu

Trong Makura no Sōshi (Sách Gối Đầu) của nữ sĩ Sei Shōnagon có viết:

“Không tháng nào đẹp hơn tháng Năm. Hương thơm xương bồ, ngải cứu quyện vào nhau, thật là tao nhã và tuyệt diệu.”

Điều đó cho thấy, trong năm tiết lễ (ngũ tiết) thì bà đặc biệt yêu thích ngày Tết Đoan Ngọ nhất.

Nguồn gốc của lễ này được du nhập từ Trung Quốc vào thời Nara. Ban đầu “tango” nghĩa là “ngày ngựa (午)” đầu tiên trong tháng, nhưng vì phát âm “go” (ngựa) trùng với “go” (số 5), nên về sau lễ được tổ chức vào ngày mùng 5 tháng 5.

Khoảng thời gian này rơi đúng vào mùa mưa ẩm thấp, dễ gây bệnh. Khi y học chưa phát triển, người ta tin rằng mang theo hoặc trang trí lá xương bồ, ngải cứu – vốn có tác dụng dược liệu, mùi hương mạnh và khả năng xua đuổi tà khí – sẽ giúp bảo vệ sức khỏe.

Lễ hội trong hoàng cung thời Heian

Tại hoàng cung, ngày này được gọi là “Tango no sechi-e” (tiết hội Đoan Ngọ). Hoàng đế và các quý tộc đội vòng hoa xương bồ, uống rượu xương bồ, tắm trong nước xương bồ, và còn lợp mái cung điện bằng lá xương bồ, ngải cứu.

Một phong tục tiêu biểu là “nokishōbu” – trang trí xương bồ và ngải cứu trên mái hiên để trừ tà.

Ngoài ra, một loại bùa hộ mệnh cũng phổ biến: dược ngọc (kusudama). Đây là những túi hương được bọc bằng lụa gấm, trang trí hoa giả, xương bồ, ngải cứu và treo dải lụa ngũ sắc. Người ta tin rằng chúng giúp trừ tà và ban phúc trường thọ. Dược ngọc được treo trên cột nhà, hoặc trao tặng như món quà may mắn.

Trong Truyện Genji (Genji Monogatari), chương “Hotaru” (Đom Đóm), có cảnh nhân vật Tamakazura nhận được vô số dược ngọc được gửi đến. Còn trong Makura no Sōshi, Sei Shōnagon cũng ghi lại việc dâng tặng dược ngọc đến cung điện của Hoàng hậu, treo trên cột điện bên trong.

Dược ngọc trong tư liệu cổ và hình dáng ngày xưa

Ngày nay không ai biết chính xác dược ngọc thời Heian trông như thế nào. Tuy nhiên, trong tác phẩm Teijō Zakki của học giả Ise Sadatake (thời Edo), vẫn còn lưu lại tranh vẽ dược ngọc, cho thấy rằng vào ngày 5 tháng 5, hoàng cung Edo từng gửi dược ngọc đến nhà Tướng quân.

Thử làm “dược ngọc hiện đại”!

Ngày nay, ở Kyoto có cửa hàng “Oharibako” chuyên bán phụ kiện và thủ công truyền thống, đang cung cấp bộ kit “Tsumami Kusudama” (giá 6.600 yên).

Bộ kit gồm vải đã cắt sẵn, quả cầu, dây ngũ sắc… Người mua chỉ cần chuẩn bị thêm nhíp, hồ dán và làm theo hướng dẫn kèm video trên YouTube. Bộ kit có ba phiên bản màu:

“Màu truyền thống trừ tà”
“Màu ngũ sắc thư giãn”
“Đỏ trắng rạng đông”

Việc tự tay làm và treo dược ngọc không chỉ để trang trí, mà còn mang ý nghĩa tâm linh – trừ tà, cầu bình an.

“Dự án dược ngọc của mọi người”

Trong đại dịch Covid-19 năm 2020, “Oharibako” đã khởi xướng “Minna no Kusudama Project” (Dự án dược ngọc của mọi người). Người tham gia trên khắp Nhật Bản và cả nước ngoài gửi về những bông hoa thủ công màu đỏ (màu trừ tà truyền thống).

Kết quả, 814 người cùng góp sức tạo nên một dược ngọc khổng lồ: đường kính 105 cm, chiều dài tổng cộng 315 cm (tính cả dây trang trí). Thành phẩm được dâng tặng tại đền Imamiya Jinja.

Người chủ cửa hàng chia sẻ:

“Chúng tôi hy vọng, cũng như người xưa, việc làm và treo dược ngọc sẽ giúp mọi người cảm thấy được chở che, có thêm niềm tin và sự bình yên trong cuộc sống.”