Nền văn hóa Heian Nhật vẫn hiện diện đến ngày hôm nay.

Hiragana, Katakana, viết chữ đầu năm (Kakizome), Lễ hội búp bê Hina Matsuri, Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku)… Tất cả những nét văn hóa vẫn còn sống động trong cuộc sống hiện đại của chúng ta ngày nay đều bắt nguồn từ thời kỳ Heian. Thời Heian là thời đại mà nền văn hóa độc đáo của Nhật Bản nở rộ. Những phong tục và văn hóa tao nhã ra đời trong thời kỳ này đã dần phát triển theo thời gian và tồn tại đến ngày nay dưới nhiều hình thức khác nhau.

Chúng ta hãy cùng tìm hiểu kỹ hơn nhé!

Chữ viết "Kana" – Hiragana và Katakana: Hệ chữ độc đáo được tạo ra từ Hán tự

Trước thời Heian, chữ viết chủ yếu sử dụng Hán tự hoặc mượn Hán tự để ghi âm tiếng Nhật. Tuy nhiên, khi mối quan hệ với Trung Quốc bị gián đoạn, hệ chữ “Kana” bắt đầu được phổ biến rộng rãi. Nhờ sự thay đổi này, con người có thể diễn đạt cảm xúc và suy nghĩ phong phú hơn, từ đó thúc đẩy sự phát triển rực rỡ của văn học cung đình

Kana mang vẻ mềm mại và thanh lịch, tạo nên vẻ đẹp riêng cho văn bản, đồng thời hình thành nên văn hóa thư pháp, nơi người ta thưởng thức cả ý nghĩa và hình dáng của chữ viết

Hiragana: là chữ viết được giản lược từ Hán tự.
Katakana: bắt nguồn từ cách đánh dấu các ký âm để dễ đọc kinh điển Phật giáo.

Ngoài ra, trong thời kỳ này, người Nhật cũng tạo ra Hán tự độc đáo, ví dụ như chữ “鰹 (cá ngừ)” – được ghép từ các Hán tự mang nghĩa “cá cứng”.

“Kakizome” – Truyền thống đầu năm bắt nguồn từ văn hóa thi ca cung đình

Tại triều đình thời Heian, các nghi lễ và sự kiện đã trở thành nguồn gốc của nhiều nét văn hóa và lễ hội truyền thống Nhật Bản. Trong đó, “Kakizome” (viết chữ đầu năm) có nguồn gốc từ lễ nghi triều đình mang tên “Kissho no Sō (吉書の奏)”, trong đó các văn thư được dâng lên thiên hoàng để cầu mong cho quốc chính thuận lợi trong dịp đầu năm hoặc khi đổi niên hiệu

Vào thời điểm đó, giới quý tộc rất ưa chuộng thơ ca và viết văn, nên việc “viết chữ” đã trở thành một thú vui tao nhã. Đến thời Edo, tập tục viết thơ cầu may đầu năm lan rộng đến cả tầng lớp dân thường và phát triển thành “kakizome” hiện nay

Ngày nay, tại đền Kitano Tenmangu ở Kyoto – nơi thờ Sugawara no Michizane, vị thần học vấn kiêm bậc thầy thư pháp, người ta tổ chức lễ kakizome để cầu nguyện cho sự tiến bộ trong học tập và nghệ thuật viết chữ.

Hina Matsuri – Lễ hội búp bê tái hiện văn hóa cung đình thanh nhã

Ngày 3 tháng 3 là ngày tổ chức lễ hội búp bê Hina Matsuri, bắt nguồn từ “Momo no Sekku” (Lễ hội hoa đào). Vào thời Heian, phong tục thanh tẩy cơ thể bên dòng sông nhằm xua đuổi tà khí của Trung Quốc được truyền vào Nhật. Dần dần, nó kết hợp với tập tục “Nagashi-bina” (thả búp bê làm bằng giấy hoặc rơm xuống sông) và trò chơi “Hina-asobi” (trò chơi đóng vai cung đình) phổ biến trong giới con gái quý tộc

Đến thời Muromachi, kỹ thuật làm búp bê phát triển, và người ta bắt đầu trưng bày búp bê trong nhà. Sang thời Edo, búp bê được làm theo trang phục của hoàng cung, tạo nên kiểu trưng bày búp bê nhiều tầng như ngày nay. Dân thường cũng bắt đầu thưởng thức Hina Matsuri với búp bê, hoa đào và rượu trắng.

Đặc biệt tại Kyoto, búp bê Yuusokubina, mô phỏng trang phục cung đình, được trưng bày theo phong cách truyền thống đặc trưng.

Ngày nay, các chùa chiền và đền thờ tại Kyoto tổ chức các sự kiện Hina Matsuri theo nghi thức cổ truyền. Nhiều lễ hội trưng bày các bộ búp bê hoành tráng cũng được tổ chức, thu hút đông đảo du khách.

“Tango no Sekku” – Biến đổi theo từng tầng lớp xã hội từ quý tộc, samurai đến dân thường

Ngày 5 tháng 5 – hiện nay được biết đến là Ngày của trẻ em – là “Tango no Sekku”. Tên gọi xuất phát từ “ngày Ngọ đầu tiên của tháng 5”. Trong văn hóa Trung Hoa cổ, tháng 5 bị xem là tháng xui xẻo, nên người ta thực hiện các nghi lễ xua đuổi tà khí. Phong tục này du nhập vào Nhật từ rất sớm

Trong tác phẩm “Makura no Sōshi” (Ghi chép gối đầu giường) của Sei Shōnagon, có ghi lại rằng “Tháng 5 là tháng lễ tuyệt vời nhất – mùi hương của xương bồ và ngải thơm lan tỏa khắp nơi”. Trong “Genji Monogatari” (Truyện kể Genji) của Murasaki Shikibu, cũng mô tả cảnh người ta tặng nhau những túi thuốc thơm làm từ cỏ trong dịp này

Tại cung đình, người ta treo xương bồ và ngải trên mái nhà, cài vào mũ và treo túi thuốc để xua đuổi tà ma. Các hoạt động như đua ngựa cũng được tổ chức để cầu may mắn.

Khi xã hội chuyển sang thời samurai, “Tango no Sekku” trở thành lễ hội của các bé trai, với việc trưng bày mũ giáp và áo giáp để cầu cho con trai khỏe mạnh. Cờ cá chép (koinobori) xuất hiện trong thời Edo, dựa theo truyền thuyết cá chép vượt vũ môn hóa rồng, tượng trưng cho sự thành công của con trẻ.

Tanabata” thời Heian không dùng giấy mà viết thơ lên lá cây

Ngày 7 tháng 7 là Lễ hội Tanabata, còn được gọi là Lễ hội Tre. Sự kiện này bắt nguồn từ truyền thuyết Trung Quốc về ngưu lang và chức nữ, và ở Nhật Bản, nó gắn liền với lễ hội Tanabata, nơi các thiếu nữ được gọi là Tanabata-tsume dâng vải dệt. Cũng vào ngày 7 tháng 7 ở Trung Quốc, có một sự kiện gọi là Kikkoden, nơi mọi người cầu nguyện với các vì sao để nghề thủ công và thư pháp được tiến bộ. Giới quý tộc cũng bắt chước sự kiện này và cầu nguyện bằng cách viết thơ waka lên lá cây Kaji

Vào thời Edo, truyền thống này lan rộng khắp cả nước, phát triển thành một sự kiện nơi mọi người ghi lại tiến trình học tập của mình trên những mảnh giấy, treo lên cây tre và cầu nguyện với các vì sao. Tanabata, một lễ hội kết hợp giữa truyền thuyết và phong tục Trung Quốc với các sự kiện cổ xưa của Nhật Bản, vẫn được trân trọng và lưu truyền cho đến ngày nay. Hiện nay, tại tỉnh Kyoto, “Kyoto Tanabata”, được biết đến là một truyền thống mùa hè, được tổ chức vào tháng 8, tương ứng với lễ hội Tanabata theo âm lịch, với các sự kiện xoay quanh chủ đề “cầu nguyện”.

Trò giải trí với động vật và ngư pháp truyền thống “Ukai (bắt cá bằng chim cốc)”

Chọi gà, một môn thể thao du nhập từ Trung Quốc vào Nhật Bản cổ đại, thậm chí còn được ghi chép trong Nihon Shoki (Nhật Bản sử ký), và được đông đảo người dân ở mọi lứa tuổi, từ quý tộc đến thường dân, yêu thích. Trong thời kỳ Heian, giới quý tộc đã mở rộng phạm vi giải trí của mình, phát triển thành những hình thức giải trí độc đáo, chẳng hạn như săn chim ưng bằng chim ưng và câu cá bằng chim cốc thuần chủng. Câu cá bằng chim cốc đặc biệt được hoàng gia yêu thích như một hoạt động chèo thuyền tao nhã, và ngày nay nó đã trở thành một truyền thống mùa hè quen thuộc ở Kyoto, được cả du khách và người dân địa phương yêu thích

Nhân tiện, phong tục nuôi mèo làm thú cưng cũng bắt đầu từ thời Heian. Ban đầu, mèo được du nhập từ Trung Quốc vào thời Nara để diệt chuột, nhưng đến thời Heian, mèo đã trở nên phổ biến như một loài thú cưng đáng yêu.

Bạn nghĩ sao? Chúng tôi được biết rằng phong tục và văn hóa Nhật Bản cổ xưa đã bắt nguồn từ thời Heian, định hình nên những truyền thống và thẩm mỹ phong phú của Nhật Bản, và vẫn còn phát triển mạnh mẽ trong cuộc sống ngày nay. Chúng tôi hy vọng chuyên mục này sẽ giúp bạn cảm nhận rõ hơn về thời kỳ Heian.