![[ ĐỐ VUI PHƯƠNG NGỮ ] Bạn dám chắc mình hiểu hết chứ? – Top 10 phương ngữ vừa khó hiểu vừa thú vị](https://translationifk.com/wp-content/uploads/2025/10/1-150x150.png)
Chắc hẳn nhiều người đã quen thuộc với “Lễ búp bê Nhật Bản” (Lễ Hoa Đào) vào ngày 3 tháng 3 hay “Lễ Đoan Ngọ” (Tết Thiếu Nhi) vào ngày 5 tháng 5, nhưng nếu được hỏi “Ngũ Tiết là gì?” thì không phải ai cũng có thể giải thích rõ ràng. Thực ra, Ngũ Tiết (五節句) là những ngày lễ theo mùa trong truyền thống Nhật Bản, được tổ chức để cầu chúc sức khỏe, may mắn và xua đuổi tà khí. Ví dụ, ngày 3 tháng 3 là 桃の節句 – còn gọi là Lễ búp bê (ひな祭り), và ngày 5 tháng 5 là 端午の節句 – cũng chính là Ngày thiếu nhi (こどもの日) ở Nhật Bản hiện nay. Khi nghe vậy, hẳn nhiều người sẽ nhận ra: “À, thì ra là những lễ ấy!”.
Bài viết sau đây sẽ giới thiệu chi tiết về ý nghĩa, nguồn gốc của “Ngũ tiết” cùng với những phong tục, món ăn và các loại cây dùng để xua đuổi tà khí gắn liền với từng dịp. Việc tổ chức các hoạt động, trò chơi hoặc chương trình theo chủ đề Ngũ tiết cú không chỉ giúp mọi người cảm nhận rõ sự thay đổi của các mùa trong năm, mà còn góp phần giữ gìn và lan tỏa nét đẹp văn hóa truyền thống Nhật Bản.
Ngũ Tiết (五節句) là gì?
Ngũ Tiết（五節句）là tên gọi chung cho năm dịp lễ tiết theo mùa, được tổ chức nhằm cầu sức khỏe, bình an và sự hưng thịnh cho con cháu.
Ngũ Tiết bao gồm 5 lễ sau:
- Ngày 7 tháng 1: Tiết Nhân nhật (人日の節句) – Lễ bảy loại rau (七草の節句)
- Ngày 3 tháng 3: Tiết Thượng Tị (上巳の節句) – Lễ búp bê (桃の節句)
- Ngày 5 tháng 5: Tiết Đoan Ngọ (端午の節句) – Lễ diên vĩ (菖蒲の節句
- Ngày 7 tháng 7: Tiết Thất Tịch (七夕の節句) – Lễ tre trúc (笹竹の節句)
- Ngày 9 tháng 9: Tiết Trùng Dương (重陽の節句) – Lễ hoa cúc (菊の節句)
Ban đầu, ngoài năm tiết kể trên, Nhật Bản còn có nhiều ngày lễ tiết khác. Tuy nhiên, từ thời Mạc phủ Edo, chính quyền đã quy định năm tiết chính thức này là ngày lễ truyền thống quốc gia, và từ đó khái niệm “Ngũ tiết” được hình thành.
Vào những dịp này, người dân Nhật Bản thường ăn các món theo mùa hoặc những món được cho là xua đuổi tà khí, đồng thời trang trí và tổ chức các hoạt động đặc trưng cho từng tiết.
Nguồn gốc của “Ngũ Tiết”:
Bắt nguồn từ tư tưởng truyền thống của Trung Quốc thời nhà Đường. Từ thời nhà Đường, các nghi lễ trừ tà thường được tổ chức vào những ngày có số lẻ trùng nhau (như ngày 3/3, 5/5). Phong tục ấy dần du nhập vào Nhật Bản, rồi hòa quyện với văn hóa bản địa, tạo nên các nghi lễ và phong cách đặc trưng mà người Nhật vẫn gìn giữ cho đến ngày nay.
Ý nghĩa, những món ăn và loài cây của từng lễ trong Ngũ Tiết
Trong “Ngũ tiết” của Nhật Bản, ngoài những lễ quen thuộc như Lễ Búp bê (桃の節句) hay Lễ Đoan Ngọ (端午の節句), còn có những lễ ít được biết đến như Lễ Tre trúc (笹竹の節句) hay Lễ Hoa cúc (菊の節句).
Phần dưới đây sẽ giới thiệu chi tiết từng lễ tiết và sẽ rất hữu ích khi bạn lên kế hoạch cho các hoạt động giải trí hoặc trải nghiệm văn hóa.
- Lễ Tiết Nhân Nhật (人日の節句) – Lễ Bảy loại rau
Ngày 7 tháng 1 được gọi là “Tiết Nhân nhật” 「人日の節句（じんじつのせっく）」, là ngày xua tan điều xấu của năm cũ và cầu mong một năm mới khỏe mạnh, bình an. Dịp này còn được biết đến với tên “Lễ bảy loại rau” (七草の節句), bởi từ thời Edo trở đi, người dân có phong tục ăn cháo bảy loại rau mùa xuân (七草がゆ) để thanh lọc cơ thể sau những ngày Tết.
Lễ Tiết Nhân Nhật có nguồn gốc từ một hình thức bói toán được thực hiện ở Trung Quốc. Ở Trung Quốc thời xưa, có phong tục bói về các loài vật theo thứ tự từng ngày, bắt đầu từ ngày đầu năm mới (ví dụ: ngày 1 bói gà, ngày 2 bói chó, ngày 3 bói cừu). Ngày 7 tháng 1 được coi là ngày bói về con người, đó là lý do tại sao ngày này được gọi là “Lễ Tiết Nhân Nhật” và khi du nhập vào Nhật Bản, nó hòa nhập với tập tục ăn cháo rau để cầu sức khỏe, trở thành lễ tiết đầu tiên trong “Ngũ tiết”.
|
Món ăn trong ngày Tiết Nhân nhật (Lễ Bảy loại rau) |
|
七草がゆ (Cháo bảy loại rau) |
Ở Trung Quốc, vào ngày 7 tháng Giêng, người ta có phong tục dùng 7 loại rau ăn súp nấu từ bảy loại rau mùa xuân để xua đuổi tà khí và cầu sức khỏe. Phong tục này được truyền sang Nhật Bản và trở thành thói quen ăn cháo bảy loại rau trong ngày Lễ Tiết Nhân Nhật, như một nghi thức khởi đầu năm mới an lành. |
|
Đồ trang trí ※Đây cũng là đồ trang trí cho ngày Tết |
|
|
羽子板 (Ván đánh cầu truyền thống) |
Đây là vật được tặng mừng khi trong nhà có bé gái mới sinh vào dịp Tết đầu tiên. Trò chơi dùng “ván Hagoita” để đánh cầu là một hình thức giải trí mùa Tết của phụ nữ thời Edo, và cũng là môn thể thao duy nhất mà phụ nữ được phép chơi trong thời đó. |
|
破魔弓 (Cung tên trừ tà) |
Tương tự, “Hamayumi” là vật được tặng khi gia đình có bé trai mới sinh, như một lời chúc bình an và xua đuổi ma quỷ đầu năm. Ngày xưa còn có tục bắn cung trừ tà (破魔矢) trong dịp Tết, nhưng ngày nay hamayumi chủ yếu được dùng làm đồ trang trí tượng trưng cho may mắn. |
Các loại cây gắn liền với “Tiết Nhân nhật” | |
春の七草 (Bảy loại rau xuân) | Gồm có: セリ (rau cần nước), ナズナ (cỏ tề), ゴギョウ (cúc tần), ハコベラ (cỏ chỉ thiên), スズナ (củ cải tròn), ホトケノザ (rau diếp hoang) và スズシロ (củ cải trắng). Người Nhật tin rằng ăn cháo nấu từ bảy loại rau xuân này sẽ giúp cơ thể khỏe mạnh suốt năm, tránh được bệnh tật và xui rủi. |
- Lễ Tiết Thượng Tị (上巳の節句) – Lễ Búp bê
Ngày 3 tháng 3 gọi là 上巳の節句 (じょうみ／じょうしのせっく), ngày nay được biết rộng rãi là ひな祭り — Lễ Búp Bê, dịp cầu mong sức khỏe, sự bình an và thịnh vượng cho các bé gái.
Lễ bắt nguồn từ Trung Quốc, vốn là nghi lễ tẩy trừ ô uế, người ta tắm rửa ở sông để cầu sức khỏe. Khi truyền sang Nhật, phong tục này hòa nhập với tập tục địa phương như dùng búp bê (人形／ひとがた) để gửi gánh nặng, sau đó thả trôi — tạo nên hình thức lễ hội như ngày nay.
Món ăn trong ngày Tiết Thượng Tị (Lễ Búp bê) | |
ちらし寿司 (Cơm sushi) | Cơm trộn các nguyên liệu đẹp mắt, thường có các thực phẩm mang ý nghĩa tốt lành — ví dụ tôm (海老) tượng trưng cho trường thọ nhờ thân cong như lưng còng của người già; khoai môn/đậu hoặcレンコン có lỗ được coi là biểu tượng “khoảng nhìn tốt” (đường tương lai sáng sủa). |
はまぐりのお吸い物 (Canh nghêu) | Vỏ nghêu (はまぐり) chỉ khớp đúng với đôi vỏ ban đầu; vì vậy người ta coi nghêu là biểu tượng cho vợ chồng hòa hợp, mong gặp được bạn đời tốt. |
|
Đồ vật trang trí |
|
|
雛人形 (Búp bê Hina) |
Dạng búp bê mặc trang phục truyền thống, thường được bày theo cặp nam-nữ. Có quan niệm dân gian rằng nếu để búp bê quá lâu thì con gái sẽ khó gả, vì vậy nên cất gọn sau ngày 3/3. |
|
Loài cây/hoa liên quan đến lễ Tiết Thượng Tị |
|
|
桃 (Hoa anh đào) |
Ở Trung Quốc, cây đào từ lâu đã được coi là cây tiên có tác dụng xua đuổi tà ma, và khi hoa đào nở vào ngày 3 tháng 3 âm lịch, hoa đào bắt đầu được dùng để trang trí trong lễ hội ひな祭り. |
- Lễ Tiết Đoan Ngọ (端午の節句) – Lễ diên vĩ
Ngày 5 tháng 5 gọi là 端午の節句 （たんごのせっく）, ngày nay gắn với こどもの日 (Ngày lễ Thiếu Nhi), thường lấy làm dịp cầu mong sự khỏe mạnh và trưởng thành của bé trai. 菖蒲の節句 (lễ diên vĩ) trong thời Edo, chữ 菖蒲 (shōbu) phát âm giống chữ 尚武 (tôn vinh võ nghệ), nên quan hệ mạnh mẽ với truyền thống võ dũng và nhà võ (samurai). Lễ trở thành ngày chúc phúc cho trẻ trai và sự thịnh vượng dòng tộc.
|
Món ăn trong ngày Tiết Đoan Ngọ (Lễ Diên vĩ) |
|
柏餅 (Bánh kashiwa mochi) |
Bánh mochi nhân đậu ngọt bọc trong lá sồi (柏餅). Cây sồi giữ lá cũ cho tới khi mầm non mọc, vì vậy lá sồi được xem như biểu tượng “dòng dõi nối tiếp” và bánh này ăn để cầu mong gia đình thịnh vượng, con cháu nối dõi. |
|
Đồ vật trang trí |
|
五月人形 (Búp bê tháng 5) |
Trang trí bằng mô hình áo giáp, mũ miện (kabuto) hoặc tượng chiến binh để cầu mong sức khỏe, dũng khí cho bé trai. |
こいのぼり (Cờ cá chép) |
Lấy cảm hứng từ truyền thuyết Trung Quốc: cá chép vượt thác Lý Môn (龍門) sẽ hóa rồng — vì vậy treo cờ cá chép là ước mong trẻ lớn lên mạnh mẽ, thành công. |
|
Các loại cây gắn liền với “Tiết Đoan Ngọ” |
|
菖蒲 (Cây Thủy xương bồ/ Diên vĩ) |
Người ta cắm lá diên vĩ trước hiên nhà hoặc cho vào bồn tắm (菖蒲湯) vì tin rằng lá có mùi thơm mạnh và hình dạng như gươm có khả năng trừ tà. |
- Lễ Tiết Thất Tịch (七夕の節句) – Lễ tre trúc
Ngày 7 tháng 7 gọi là 七夕の節句 （しちせきのせっく）, ngày nay là 七夕 (Tanabata) — phong tục treo tanzaku (mảnh giấy nguyện ước) lên cành tre. Tanabata bắt nguồn từ nghi lễ Trung Hoa 乞巧奠（きこうでん）— cầu nguyện cho kỹ năng dệt vải và may vá của phụ nữ được cải thiện. Vào thời Nara ở Nhật, nghi lễ này được tiếp nhận như một nghi thức triều đình, rồi phát triển thành phong tục treo giấy ước nguyện dưới dạng Tanabata mà chúng ta biết như ngày nay.
|
Món ăn trong ngày Tiết Thất Tịch (Lễ tre trúc) |
|
そうめん (Mì Somen) |
Ở Trung Quốc có món bánh dây gọi là 索餅 có hình dạng dây thừng được xem là tổ tiên của mì Sōmen. Từ thời Edo, người Nhật có truyền thống ăn sōmen vào ngày Tanabata. |
|
Đồ vật trang trí |
|
|
七夕竹 (Cây tre Tanabata) |
Vào thời Edo, người ta thường trang trí tre Tanabata như một dấu hiệu chỉ đường đến các vị thần trên trời. Vào thời đó, người ta thường viết thơ lên những mảnh giấy và treo lên, nhưng ngày nay, việc viết những điều ước lên những mảnh giấy và buộc vào tre đã trở nên phổ biến hơn. |
|
Các loại cây gắn liền với “Tiết Thất Tịch” |
|
|
笹竹 (Cành tre tăm) |
Người ta nói rằng cành tre này được sử dụng để trang trí trong lễ 七夕 (Tanabata) vì người ta tin rằng nó có khả năng xua đuổi tà ma. |
- Lễ Tiết Trùng Dương (重陽の節句) – Lễ hoa cúc
Ngày 9 tháng 9 gọi là 重陽の節句, thường gọi là 菊の節句 (Lễ Hoa Cúc) — dịp dùng hoa cúc để cầu sức khỏe nhờ tính dược học của hoa này. Mức độ phổ biến thấp hơn các tiết khác nên nhiều người có thể chưa biết. Sau cải cách lịch từ Âm lịch sang Dương lịch thời Minh Trị, nhiều ngày lễ truyền thống bị hạn chế; đặc biệt Trùng Dương lệch mùa hoa theo lịch mới nên dần ít được tổ chức rộng rãi như trước. Vào ngày 9/9 (theo lịch cũ), người ta thưởng thức hoa cúc và uống 菊酒 (rượu hoa cúc) để mong trường thọ, vô bệnh.
|
Món ăn trong ngày Tiết Trùng Dương (Lễ hoa cúc) |
|
栗ごはん (Cơm hạt dẻ) |
Do trùng thời điểm với mùa thu hoạch hạt dẻ, nên có tục ăn cơm hạt dẻ; vì vậy Trùng Dương còn được gọi là “Lễ Hạt Dẻ” ở một số nơi. |
|
Đồ vật trang trí |
|
ひな人形 (Búp bê Hina) |
Ở thời Edo từng có thói quen mang búp bê Hina (ひな人形) ra ngoài trưng bày trong dịp Trùng Dương nhằm bảo quản tránh mốc hỏng; tục này gọi là 後の雛 — tức “búp bê hina sau đó”, nghĩa là bày lại sau khi đã cất lại vào tháng 3. |
|
Các loại cây gắn liền với “Tiết Trùng Dương” |
|
菊 (Hoa Cúc) |
Hoa cúc được xem có công dụng trừ tà và tượng trưng cho trường thọ; người ta ngâm hoa cúc trong rượu (菊酒) để uống, cầu sức khỏe. |
Công ty TNHH Giáo dục và Dịch thuật IFK
Dịch vụ biên phiên dịch tiếng Nhật, Anh, Việt
Dịch vụ tư vấn du học Nhật Bản
Chương trình internship tại Nhật Bản cho trường liên kết
Hotline: 0282.247.7755/035.297.7755
Website: https://translationifk.com
Facebook: Dịch Thuật Tiếng Nhật IFK
![[ ĐỐ VUI PHƯƠNG NGỮ ] Bạn dám chắc mình hiểu hết chứ? – Top 10 phương ngữ vừa khó hiểu vừa thú vị](https://translationifk.com/wp-content/uploads/2025/10/1-300x251.png)
