Người Nhật có thật sự làm việc ít hơn mức trung bình trên thế giới

Thời gian lao động và tỷ lệ nghỉ phép ở Nhật Bản từ góc nhìn toàn cầu

Tại Nhật Bản, từ tháng 4 năm 2019, “Luật liên quan đến cải cách cách làm việc” đã được ban hành và đang được triển khai từng bước. Trong số những người đang đi làm, có lẽ không ít người đã nhận thấy “quy định nội bộ công ty thay đổi do cải cách cách làm việc” hoặc “đã nhận được một số thông báo liên quan”. Trong bối cảnh cải cách cách làm việc đang tiến triển trong các doanh nghiệp, cách làm việc của Nhật Bản được nhìn nhận như thế nào từ góc độ toàn cầu?

So với nước ngoài, thời gian lao động ở Nhật Bản có ít hơn không?

Theo thống kê của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế), năm 2018, thời gian lao động trung bình hàng năm của Nhật Bản là 1.680 giờ, đứng thứ 22 trong số các quốc gia lớn trên thế giới. Con số này thấp hơn so với Hàn Quốc (thứ 3), Nga (thứ 4), và Mỹ (thứ 11), và cũng thấp hơn mức trung bình thế giới là 1.734 giờ. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các giờ làm thêm không được trả lương (dịch vụ làm thêm giờ) không được tính vào thống kê, và nếu tính cả thời gian làm việc của những người làm việc bán thời gian hoặc công việc thời vụ, không thể đơn giản kết luận rằng “thời gian lao động ở Nhật Bản là ít”.

Nhật Bản đứng cuối bảng về tỷ lệ nghỉ phép

Theo cuộc khảo sát “So sánh quốc tế về nghỉ phép có lương” do trang web du lịch tổng hợp Expedia Japan thực hiện hàng năm, vào năm 2018, tỷ lệ nghỉ phép có lương của người Nhật liên tục đứng cuối cùng trong số 19 quốc gia trong 3 năm liên tiếp. Tỷ lệ nghỉ phép vẫn giữ ở mức 50% trong 3 năm liên tiếp, thấp hơn đáng kể so với Úc – quốc gia có tỷ lệ nghỉ phép thấp thứ hai với 70%. Các khảo sát khác cho thấy người Nhật có xu hướng “cảm thấy tội lỗi khi nghỉ phép”, “không nghĩ rằng mình có quyền nghỉ nhiều phép”, hoặc “thậm chí không cảm thấy rằng mình có ít ngày nghỉ”. Những kết quả này phản ánh hình ảnh “người Nhật làm việc chăm chỉ, luôn quan tâm đến người xung quanh” trong bối cảnh cải cách pháp luật mới bắt đầu, khiến họ có phần bối rối.

Các sửa đổi pháp luật tại các quốc gia

Không chỉ ở Nhật Bản, nhiều quốc gia trên thế giới cũng đang thực hiện các sửa đổi pháp luật để cải thiện môi trường làm việc.

[Đức] Quốc gia tiêu biểu với thời gian lao động ít

Đức nổi tiếng là quốc gia có thời gian lao động ít. Theo thống kê của OECD, năm 2018, thời gian lao động trung bình ở Đức là 1.363 giờ. Ở Đức, nghỉ phép có lương và nghỉ ốm được tách biệt rõ ràng, không sử dụng ngày phép có lương để nghỉ ốm. Nếu có giấy chứng nhận của bác sĩ, người lao động vẫn được trả lương trong thời gian nghỉ ốm, với thời gian tối đa lên đến 6 tuần. Ngoài ra, luật pháp Đức cấm làm việc quá 10 giờ mỗi ngày, và có một hệ thống gọi là “tài khoản thời gian lao động”, cho phép người lao động tích lũy giờ làm thêm như một khoản tiết kiệm. Số giờ tích lũy này có thể được sử dụng để nghỉ phép có lương, giúp việc giảm thời gian lao động và nghỉ phép trở nên dễ dàng hơn nhờ hệ thống được xây dựng rất hoàn chỉnh.

[Thụy Điển] Quốc gia có thời gian nghỉ thai sản dài và nhiều quyền lợi

Thụy Điển thường được nhắc đến như một quốc gia thành công trong việc thúc đẩy phụ nữ tham gia xã hội và có hệ thống an sinh xã hội tốt. Một trong những chính sách nổi bật là “Luật nghỉ phép dành cho cha mẹ”. Theo luật này, cha mẹ có thể nghỉ tổng cộng 480 ngày (khoảng 1 năm 4 tháng) phép có lương cho đến khi con họ hoàn thành năm đầu tiên của trường tiểu học (hoặc đến 8 tuổi). Trong thời gian nghỉ thai sản, 390 ngày được đảm bảo mức lương tương đương 80% thu nhập, và mỗi cha mẹ có từ 60 đến 90 ngày nghỉ không thể chuyển nhượng cho người kia. Nhờ đó, hơn 30% nam giới ở Thụy Điển cũng nghỉ phép thai sản. Thực tế, ở Nhật Bản, nghỉ thai sản cũng có thể kéo dài tối đa 1 năm 6 tháng, và nếu cần thiết, có thể gia hạn đến khi con 2 tuổi. Tuy nhiên, khác biệt nằm ở việc Nhật Bản không cho phép linh hoạt sử dụng phép trong suốt thời gian cho đến khi con 8 tuổi, và mức lương được đảm bảo (từ 67% đến 50%) cũng thấp hơn. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất có lẽ là bầu không khí “khó mà nghỉ phép” ở Nhật Bản.

[Pháp] Tắt nguồn thiết bị điện tử trong công việc ngoài giờ làm việc

Tại Pháp, từ tháng 1 năm 2017, luật pháp quy định quyền được tắt nguồn các thiết bị điện tử dùng cho công việc ngoài giờ làm việc. Quy định này nhằm ngăn chặn việc nhận email công việc hoặc trả lời email ngoài giờ làm, bảo vệ thời gian riêng tư của người lao động. Ngoài ra, từ năm 2002, Pháp đã ban hành “chế độ làm việc 35 giờ mỗi tuần”, quy định thời gian làm việc hợp pháp là 35 giờ/tuần, ít hơn 5 giờ so với 40 giờ/tuần ở Nhật Bản, cho thấy nỗ lực mạnh mẽ trong việc hạn chế thời gian làm việc kéo dài. Hơn nữa, Pháp còn có “Luật Matys”, cho phép người lao động chuyển ngày phép của mình cho đồng nghiệp có con mắc bệnh hoặc khuyết tật.

[Các quốc gia khác] Các cải cách làm việc ở các nước khác

Ngoài các ví dụ trên, Singapore cung cấp từ 14 đến 60 ngày nghỉ ốm mỗi năm, tách biệt với nghỉ phép có lương. Tại bang New York, Mỹ, cũng đang xem xét luật cấm gửi email ngoài giờ làm việc. Brazil, cùng với Pháp và Đức, có tỷ lệ nghỉ phép có lương đạt 100%, với 30 ngày phép mỗi năm, và luật quy định rằng mỗi kỳ nghỉ ít nhất phải kéo dài 14 ngày nếu chia nhỏ. Không chỉ Nhật Bản, hầu hết các quốc gia lớn trên thế giới đều đang thực hiện các cải cách về cách làm việc, thúc đẩy kiểm soát làm thêm giờ và khuyến khích nghỉ phép. Dù có những yếu tố không thể hiện qua dữ liệu hoặc sự khác biệt về văn hóa quốc gia, Nhật Bản cũng nên tham khảo các mô hình này để hướng tới một môi trường làm việc tốt hơn trong tương lai.

Kết luận

Dù Nhật Bản thường bị gắn với hình ảnh “làm việc quá sức”, theo thống kê của OECD, thời gian lao động của Nhật Bản đứng thứ 22 trong số các quốc gia lớn, thấp hơn mức trung bình thế giới. Tuy nhiên, tỷ lệ nghỉ phép có lương và nghỉ thai sản thấp, cùng với “cảm giác tội lỗi khi nghỉ phép” là những vấn đề cần khắc phục để cải thiện môi trường làm việc trong tương lai. Không chỉ Nhật Bản, các quốc gia trên thế giới cũng đang tích cực thực hiện các cải cách về cách làm việc, và những động thái này rất đáng để theo dõi trong thời gian tới.