Nguồn gốc Lễ Đoan Ngọ, ý nghĩa Kashiwa Mochi và Chimaki cho trẻ em.

Item: Lễ Đoan Ngọ - Ý nghĩa Kashiwa Mochi và Chimaki | IFK
Rating: 5
Author: Đỗ Thảo Ly

Sự bình an và lớn lên khỏe mạnh của con cái là niềm vui đối với bất kỳ ai. “Lễ Đoan Ngọ” (Tango no Sekku) vào ngày 5 tháng 5 là một trong những sự kiện truyền thống của Nhật Bản, chứa đựng những tình cảm đó dành cho trẻ em. Tuy nhiên, có lẽ không nhiều người có cơ hội tìm hiểu sâu về nguồn gốc của các vật trang trí khác nhau, bao gồm cờ cá chép (Koinobori), và các món bánh kẹo tô điểm cho bàn ăn.

Lần này, chúng tôi sẽ giải thích về phong tục, ý nghĩa và nguồn gốc của Lễ Đoan Ngọ.

Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku) – cầu chúc con cái trưởng thành và hạnh phúc – Ý nghĩa và lịch sử của nó.

Chữ “Đoan” (端) trong “Đoan Ngọ” (Tango) chỉ sự khởi đầu của tháng, còn chữ “Ngọ” (午) trong Mười Hai Chi (Jūnishi) chỉ “ngày ngựa” (uma no hi). Mặc dù ban đầu “Đoan Ngọ” là ngày đầu tiên của “ngày ngựa” trong mỗi tháng, nhưng do cách đọc của Ngọ (ご – go) và Năm (五 – go) giống nhau, ngày 5 tháng 5 đã được cố định là “Lễ Đoan Ngọ”.

“Lễ Đoan Ngọ” ban đầu là một trong “Ngũ Tiết Đoan” (五節句) của Trung Quốc, bao gồm ngày 7 tháng 1, 3 tháng 3, 5 tháng 5, 7 tháng 7 và 9 tháng 9. “Tiết Đoan” (Sekku) đúng như tên gọi là những thời điểm chuyển giao mùa, nhưng ở Trung Quốc, người ta tin rằng sự trùng lặp của các số lẻ là không may mắn, nên cả năm ngày này đều được coi là ngày trừ tà (Yakubarai).

Đặc biệt, tháng 5 là thời điểm nhiệt độ bắt đầu tăng lên khi bước vào mùa hè, và được coi là giai đoạn dễ bị suy giảm sức khỏe, thậm chí từng được gọi là “độc nguyệt” (Dokugatsu) ở Trung Quốc cổ đại. Do có thói quen sắc uống cây Thủy Xương Bồ (Shōbu) làm thuốc chữa bệnh trong thời gian này, ngày 5 tháng 5 dần được gọi là Tiết Xương Bồ (Shōbu no Sekku). Người ta vẫn thường nói “chuyển mùa dễ bị ốm”, và đối với người xưa, đây là thời điểm đặc biệt cần chú ý đến sức khỏe.

Đến thời Kamakura, do cách phát âm của “Shōbu” (菖蒲 – Xương Bồ) đồng âm với “Shōbu” (尚武 – Tôn trọng võ thuật) và “Shōbu” (勝負 – Thắng bại), Tiết Xương Bồ đã được giới võ sĩ đặc biệt coi trọng. Hơn nữa, lá Xương Bồ sắc nhọn cũng được ưa chuộng vì trông giống thanh kiếm. Nghi lễ này trở thành một sự kiện công cộng của Mạc phủ, và trong dân gian, nó trở thành ngày cầu chúc thành công và thăng tiến cho các bé trai vừa chào đời.

Bánh Kashiwa Mochi, bánh Chimaki, cờ Koinobori... Nguồn gốc của đồ ăn và đồ trang trí trong Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku)

Trong các phong tục của Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku), từng nghi thức đều chứa đựng tình cảm của cha mẹ dành cho con cái. Trong đó, ‘Koinobori’ (Cờ cá chép) là vật phẩm dùng để báo cáo với thần linh về sự ra đời của bé trai và cầu xin thần bảo vệ. Hơn nữa, cá chép là loài sống mạnh mẽ trong môi trường ao hồ bùn lầy, và ở Trung Quốc có điển tích về ‘cá chép vượt Vũ Môn hóa rồng bay lên trời’, nên việc treo cờ cá chép còn mang ý nghĩa cầu chúc con cái trưởng thành và đạt được thành công, thăng tiến.

Tôi nghĩ rằng nhiều gia đình cũng trang trí ‘Gogatsu Ningyō’ (Búp bê tháng Năm) trong Lễ Đoan Ngọ. Những con búp bê võ sĩ dũng mãnh, hoặc bộ giáp (Yoroi-Kabuto) chứa đựng mong ước rằng chúng sẽ bảo vệ con cái khỏi tai ương, giống như cách áo giáp và mũ trụ bảo vệ thân thể của người võ sĩ.

Ngoài ra, các loại bánh kẹo truyền thống của Lễ Đoan Ngọ là ‘Kashiwa Mochi’ (Bánh Mochi lá sồi) và ‘Chimaki’ (Bánh chưng tay cầm). Bánh Kashiwa Mochi được cho là vật phẩm mang lại may mắn vì lá sồi (Kashiwa) là một loại ‘Yuzuriha’ (lá truyền đời)—tức là lá cũ không rụng cho đến khi chồi non mọc ra—tượng trưng cho sự kế thừa không ngừng của gia tộc.

Trong khi đó, Chimaki lại có một câu chuyện hơi khác. Phong tục này bắt nguồn từ sự kiện Khuất Nguyên (một anh hùng thời Trung Quốc cổ đại) bị trục xuất khỏi đất nước và gieo mình xuống sông vào ngày 5 tháng 5; những người thương tiếc ông đã thả Chimaki được buộc bằng năm sợi chỉ màu (được cho là có sức mạnh xua đuổi ma quỷ) xuống sông.

Hơn nữa, Thủy Xương Bồ (Shōbu) với hương thơm mạnh mẽ được cho là có khả năng xua đuổi tà khí, nên nó vẫn là loại thực vật không thể thiếu trong Lễ Đoan Ngọ, được dùng để làm bánh Chimaki hoặc pha nước tắm (Shōbu-yu).

Giáp phái? Hay Mũ trụ phái? Các kiểu trang trí Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku) khác nhau tùy theo khu vực và thời đại.

Các phong tục của Lễ Đoan Ngọ (Tango no Sekku) cũng có sự khác biệt tùy theo khu vực. Ví dụ, đối với cờ cá chép (Koinobori). Ở các vùng như Kyushu, Kōshū và Chūbu, có những nơi người ta làm “nobori” (cờ dài) có vẽ gia huy hoặc võ sĩ, và dựng chúng bên cạnh cờ cá chép. Những loại cờ này được gọi là “Musha Nobori” (cờ Võ sĩ) hay “Yabata”(cờ tên), và được cho là bắt nguồn từ “Hatasashimono” (cờ đeo trên lưng) mà các võ sĩ xưa dùng trong chiến trận.

Đối với búp bê tháng Năm (Gogatsu Ningyō), nhiều gia đình ở Kansai thường trang trí cả bộ giáp và mũ trụ, trong khi ở Kantō, đồ trang trí thiên về mũ trụ lại được ưa chuộng hơn. Hơn nữa, ở Kansai, “Hariko no Tora” (Hổ giấy bồi) đôi khi cũng được trưng bày để xua đuổi tà ma và tai ương.

Các phong tục của Lễ Đoan Ngọ cũng thay đổi đáng kể theo thời đại và điều kiện nhà ở. Thay vì cờ cá chép lớn được dựng ở sân vườn hoặc trước cửa nhà, những loại nhỏ có thể treo ở ban công hoặc loại treo tường trong nhà đang ngày càng được ưa chuộng.

Đối với giáp và mũ trụ (Yoroi-Kabuto), nhiều gia đình thích các mẫu đơn giản và nhỏ gọn, phù hợp với nội thất hơn là các mẫu thật và hùng dũng. Giáp và mũ trụ bằng gỗ tự nhiên có nhiều thiết kế khác nhau, có thể nói là đồ trang trí lễ Đoan Ngọ hiện đại. Số lượng gia đình trang trí thêm “Namae-hata” (Cờ tên), có in tên em bé, cùng với búp bê tháng Năm cũng đang tăng lên, và điều này đang dần trở thành một phong tục mới của Lễ Đoan Ngọ.

Không phải cá chép mà là cá voi?! Đồ ăn Lễ Đoan Ngọ tô điểm cho bàn ăn ở các địa phương là gì?

Tương tự như đồ trang trí Lễ Đoan Ngọ, các món bánh kẹo tô điểm cho bàn ăn cũng khác nhau tùy theo vùng miền. Ví dụ, ở miền Đông Nhật Bản (Higashi Nihon), Kashiwa Mochi được bọc trong lá sồi (Kashiwa), nhưng ở miền Tây Nhật Bản (Nishi Nihon), do lá sồi không mọc tự nhiên nhiều nên lá Sankirai (Smilax china) có thể được sử dụng thay thế.

Các món bánh kẹo được ăn trong Lễ Đoan Ngọ không chỉ giới hạn ở Kashiwa Mochi và Chimaki. Ở Hokkaido, Bekomochi—loại bánh có hình chiếc lá với hai màu trắng và đen giống bò—là món truyền thống. Ngoài ra, ở Miyazaki, Kujira Yōkan (Dương Can Cá Voi) màu trắng đen được bày bán tại các cửa hàng. Tương truyền, món này bắt nguồn từ việc mẹ của vị lãnh chúa địa phương đã nhờ thợ làm bánh làm ra, mong muốn con trai mình ‘lớn lên mạnh mẽ như cá voi’. Cá voi, giống như cá chép, có lẽ là biểu tượng của sự sống mạnh mẽ.

Hơn nữa, ở Okinawa, người ta thưởng thức các món như Chimpin và Pōpō (bánh crepe nền đường đen) hay Amagashi (món Zenzai kiểu Okinawa, làm từ lúa mạch ép và đậu đỏ nấu với đường đen) trong Lễ Đoan Ngọ.

Đối với bữa ăn chính trong Lễ Đoan Ngọ, không có phong tục thống nhất trên toàn quốc, nhưng các món được ưa chuộng là cá ngừ (Katsuo) và măng (Takenoko) đang vào mùa tháng Năm, hoặc cá tráp biển (Tai) phù hợp cho dịp lễ mừng. Những món ăn được chuẩn bị với niềm vui mừng sự trưởng thành và lời cầu nguyện sức khỏe cho trẻ em chắc chắn sẽ tạo nên khoảnh khắc đầm ấm cho gia đình. Trong ngày này, việc chuẩn bị các món ăn và bánh kẹo theo sở thích của trẻ cũng là một ý tưởng hay.