![[Trang phục] Băng đô đeo khi cầu nguyện.](https://translationifk.com/wp-content/uploads/2025/11/Trang-phuc-Bang-do-deo-khi-cau-nguyen-150x150.png)
![[Ume no Hana] Thưởng thức ẩm thực Nhật Bản](https://translationifk.com/wp-content/uploads/2025/11/Ume-no-Hana-Thuong-thuc-am-thuc-Nhat-Ban-150x150.png)
Trong quá trình dịch thuật giữa hai ngôn ngữ bất kỳ, người dịch thường gặp nhiều thử thách, trong đó một trong những khó khăn phổ biến nhất chính là hiện tượng từ không tương đương. Điều này càng trở nên rõ rệt khi dịch giữa tiếng Nhật – một ngôn ngữ giàu tính biểu cảm, ngữ điệu và tầng lớp xã hội – với tiếng Việt, một ngôn ngữ tuy gần gũi về phương Đông nhưng vẫn có nhiều khác biệt trong cấu trúc và tư duy ngôn ngữ. Vậy từ không tương đương là gì và nó gây trở ngại như thế nào trong quá trình dịch Nhật – Việt?
1. Khái niệm từ không tương đương
Từ không tương đương là những từ trong ngôn ngữ gốc không có một từ tương ứng hoàn toàn trong ngôn ngữ đích. Nguyên nhân có thể đến từ sự khác biệt văn hóa, bối cảnh xã hội, tôn giáo, truyền thống hoặc đơn giản là ngôn ngữ đích không có khái niệm đó. Trong dịch thuật, đây là trở ngại thường trực khiến người dịch phải cân nhắc rất nhiều trong việc lựa chọn từ, diễn đạt lại ý sao cho đúng – đủ – và vẫn truyền tải được tinh thần gốc của văn bản.
Ví dụ, trong tiếng Nhật có từ 「いただきます」, vốn được dùng trước bữa ăn để thể hiện lòng biết ơn đến người nấu và cả thiên nhiên (thức ăn, sự sống). Khi dịch sang tiếng Việt, không có từ nào tương đương hoàn toàn, nên người dịch buộc phải lựa chọn giữa việc dịch sát nghĩa, chú thích, hay bỏ qua tùy theo hoàn cảnh.
2. Các dạng không tương đương thường gặp trong tiếng Nhật – Việt
a. Từ ngữ văn hóa đặc trưng
Tiếng Nhật có rất nhiều từ ngữ gắn liền với văn hóa truyền thống như 「お盆」, 「浴衣」, 「初詣」, 「和菓子」… Những từ này nếu chỉ dịch nghĩa đen sẽ làm mất đi sắc thái văn hóa. Chẳng hạn, 「浴衣」 không chỉ đơn giản là “áo kimono mỏng” mà còn gợi nên cảm giác mùa hè, lễ hội, truyền thống và không khí Nhật Bản rất riêng.
b. Từ tượng thanh, tượng hình (オノマトペ)
Đây là đặc điểm nổi bật trong tiếng Nhật với hàng ngàn từ biểu thị cảm giác, trạng thái, âm thanh… như 「ドキドキ」, 「ぺらぺら」, 「しとしと」… Tiếng Việt cũng có tượng thanh nhưng tần suất và cách dùng khác, nên khi dịch, người dịch phải suy nghĩ kỹ: nên giữ nguyên, dịch nghĩa tương đương, hay chuyển sang hình thức diễn đạt khác dễ hiểu hơn với người Việt.
c. Từ có sắc thái lịch sự – tôn kính
Một nét đặc trưng trong tiếng Nhật là hệ thống kính ngữ – khiêm nhường ngữ – tôn kính ngữ. Ví dụ như 「召し上がる」 (dùng khi nói ai đó ăn – mang ý tôn kính), hay 「伺う」 (đến thăm, mang sắc thái khiêm nhường). Trong tiếng Việt, tuy vẫn có những cách nói lịch sự, nhưng không phức tạp bằng tiếng Nhật, khiến người dịch khó thể hiện đúng mức độ tôn trọng trong bản dịch.
3. Cách xử lý khi gặp từ không tương đương
Khi gặp những từ khó dịch, người dịch không thể chỉ “tra từ điển” là xong. Thay vào đó, cần cân nhắc ngữ cảnh, đối tượng người đọc, và mục đích bản dịch để đưa ra lựa chọn phù hợp. Một số chiến lược thường được dùng như:
Diễn giải (paraphrase): Thay vì dịch sát, người dịch có thể giải thích rõ ý của từ trong câu văn.
Giữ nguyên + chú thích: Áp dụng khi từ đó mang tính văn hóa cao, không thể thay thế, ví dụ như 「お正月」 (Tết Nhật).
Thay thế bằng từ gần nghĩa: Trong một số trường hợp, có thể dùng từ tương tự trong tiếng Việt dù không hoàn toàn trùng khái niệm.
Lược bỏ (nếu không ảnh hưởng đến nội dung chính): Áp dụng cho các từ lặp lại hoặc không quá cần thiết với độc giả Việt.
Dịch từ không tương đương không chỉ là thử thách ngôn ngữ mà còn là một cuộc đối thoại giữa hai nền văn hóa. Người dịch không thể làm việc như một cái máy chuyển ngữ, mà cần tinh tế, linh hoạt và hiểu biết sâu sắc cả về tiếng Nhật lẫn tiếng Việt. Chính sự khác biệt và thử thách này lại làm nên vẻ đẹp của nghề dịch, nơi mỗi bản dịch là một cây cầu văn hóa – nối gần hơn hai thế giới tưởng chừng xa lạ.
Công ty TNHH Giáo dục và Dịch thuật IFK
Chuyên cung cấp các dịch vụ sau:
Dịch vụ biên phiên dịch tiếng Nhật, Anh, Việt
Dịch vụ tư vấn du học Nhật Bản
Chương trình internship tại Nhật Bản cho trường liên kết
Email: info@translationifk.com
Hotline: 0282.247.7755/035.297.7755
Website: https://translationifk.com
Facebook: Dịch Thuật Tiếng Nhật IFK
![[Trang phuc] Bang do deo khi cau nguyen](https://translationifk.com/wp-content/uploads/2025/11/Trang-phuc-Bang-do-deo-khi-cau-nguyen-300x251.png)
