Nhuộm chàm là gì? Công dụng và tác dụng của thuốc nhuộm chàm

Item: Nhuộm chàm là gì? Công dụng của thuốc nhuộm chàm | IFK
Rating: 5
Author: NGUYỄN TRẦN DIỄM MI

Nhuộm chàm là một kỹ thuật nhuộm truyền thống của Nhật Bản.

Sản phẩm nhuộm chàm với màu sắc rực rỡ nhưng lại sâu lắng đã gắn bó lâu đời với cuộc sống của người Nhật, chẳng hạn như yukata, rèm cửa, khăn furoshiki và khăn tay.

Bài viết này sẽ giải thích nhuộm chàm là gì, cũng như nguồn gốc và lịch sử của loại thuốc nhuộm này.

Nhuộm chàm là gì?

Nhuộm chàm là kỹ thuật nhuộm sử dụng cây chàm, vốn là phương pháp truyền thống ở Nhật Bản.

Màu xanh chàm – một gam lạnh nhưng lại mang đến cảm giác ấm áp – được gọi là “Japan Blue” (xanh Nhật Bản) trên toàn thế giới, và đối với người Nhật, nó là một màu sắc đặc biệt tượng trưng cho đất nước.

Cây chàm dùng trong nhuộm là một loại thực vật thuộc họ rau răm, tên khoa học là Polygonum tinctorium, còn được gọi là Tade-ai hoặc Ai-tade.

Từ xưa, cây chàm đã được sử dụng như một loại dược liệu quý trong việc hạ sốt, giải độc và chống viêm. Tài liệu thời Edo còn ghi nhận việc dùng cây chàm để chữa vết thương do sinh vật có độc cắn.

Vải nhuộm từ cây chàm còn có tác dụng khử mùi, kháng khuẩn, chống tia UV và xua đuổi côn trùng – điều này khiến nó được chú ý trở lại trong những năm gần đây.

Công dụng của cây chàm bao gồm:

Xua đuổi côn trùng

Khử mùi mồ hôi

Kháng khuẩn, thích hợp với người bị viêm da cơ địa

Chống nắng, ngăn tia cực tím

Giảm sốt, giải độc, chống viêm

Không chỉ có các công dụng y học, cây chàm còn chứa nhiều dưỡng chất và đang được quan tâm như một loại thực phẩm. Đặc biệt, nó chứa polyphenol gấp 4 lần quả việt quất và rất giàu chất xơ, nên được ứng dụng trong thực phẩm chức năng, đồ uống và thực phẩm bổ sung.

Lịch sử của nhuộm chàm

Cây chàm được dùng trong nhuộm chàm được cho là một trong những loại thuốc nhuộm lâu đời nhất của loài người.

Ban đầu được sử dụng phổ biến ở miền đông Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên và khu vực trung tâm Nhật Bản, cây chàm được đưa vào Nhật từ Trung Quốc qua Triều Tiên khoảng 1500 năm trước – thời kỳ Nara.

Vào thời Heian, màu chàm là màu cao quý, dành riêng cho giới quý tộc và hoàng gia. Hiện nay tại chùa Horyu và Shosoin vẫn còn lưu giữ nhiều loại vải nhuộm chàm.

Màu chàm đậm đến mức gần như đen gọi là “Kachi-iro” – âm gần với chữ “thắng” (kachi), nên được xem là điềm lành và được dùng để nhuộm áo giáp và trang phục trong các lễ mừng. Vào thời Kamakura, võ sĩ thường mặc màu này như một thói quen cầu may trước khi ra trận. Ngoài ra, do chàm có tính sát khuẩn và cầm máu, người ta tin rằng mặc đồ lót nhuộm chàm có thể giúp ngăn vết thương nhiễm trùng.

Ngày nay, trang phục võ đạo như đồ kendo và hakama vẫn thường được nhuộm chàm.

Từ thời Edo, nhuộm chàm mới bắt đầu phổ biến rộng rãi trong dân gian. Do các quy định cấm xa hoa và sự phổ biến của sợi bông, sản phẩm nhuộm chàm như kimono, đồng phục lao động, rèm cửa, cờ xí và đồ dùng gia đình đã trở nên phổ biến.

Tên gọi “Japan Blue” xuất hiện vào thời Minh Trị, khi nhà hóa học người Anh Robert William Atkinson – sau khi đến Nhật Bản – đã ấn tượng bởi sắc xanh nhuộm chàm xuất hiện khắp nơi, và gọi tên như vậy.

Tuy nhiên, từ cuối thời Minh Trị, nhuộm chàm bắt đầu suy giảm vì thuốc nhuộm tổng hợp và chàm Ấn Độ giá rẻ xuất hiện. Đến thời kỳ chiến tranh Showa, chính phủ còn cấm trồng cây chàm, khiến nó suýt bị tuyệt chủng.

Nhuộm chàm ở Nhật Bản

Phương pháp nhuộm chàm truyền thống ở Nhật sử dụng cây Tade-ai được lên men.

Màu sắc thu được là màu chàm, rất hợp với vải 100% sợi tự nhiên như bông, lanh, lụa. Đặc biệt, vải nhuộm chàm khó phai màu, nên thích hợp dùng cho kimono và đồ dùng hàng ngày.

Nơi nổi tiếng về nhuộm chàm ở Nhật là vùng Awa (nay là tỉnh Tokushima) – nơi sản xuất giống chàm Awa Ai nổi tiếng. Ngoài ra còn có “Date no Ai” ở Hokkaido và “Ryukyu Ai” ở Okinawa.

Tương lai của nhuộm chàm

Sau thời kỳ hoàng kim ở thời Edo, nhuộm chàm từng đối mặt với nhiều thách thức như lệnh cấm, sự thay đổi từ kimono sang quần áo phương Tây, và sự phổ biến của thuốc nhuộm hóa học giá rẻ.

Tuy vậy, nhờ những người thợ thủ công vẫn kiên trì giữ gìn kỹ thuật, cùng nông dân bảo tồn giống chàm, đến nay người ta vẫn có thể thưởng thức được nét đẹp truyền thống của nhuộm chàm.

Hiện nay, một số tỉnh của Nhật đã công nhận nhuộm chàm là di sản văn hóa phi vật thể. Là biểu tượng quốc gia thông qua tên gọi “Japan Blue”, màu chàm còn được sử dụng trong biểu tượng chính thức của Thế vận hội Tokyo. Dự kiến, trong tương lai, nhuộm chàm sẽ tiếp tục được thế giới quan tâm.