BƯỚC ĐẦU ĐỂ TRỞ THÀNH NGƯỜI THÀNH THẠO HAI NGÔN NGỮ: QUAN TRỌNG LÀ “VĂN HOÁ DIỄN ĐẠT THÀNH LỜI”

Trong thời đại toàn cầu hóa, việc thành thạo hai ngôn ngữ không chỉ mở ra nhiều cơ hội học tập và nghề nghiệp mà còn giúp con người mở rộng tư duy, kết nối văn hóa và thấu hiểu thế giới sâu sắc hơn. Tuy nhiên, để thực sự thành thạo một ngôn ngữ thứ hai, không chỉ dừng lại ở khả năng giao tiếp hay ngữ pháp chuẩn xác — mà cốt lõi nằm ở việc hiểu và vận dụng được “văn hoá diễn đạt thành lời”. Đó là khả năng truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc, và giá trị văn hóa thông qua cách nói, cách dùng từ, và ngữ điệu phù hợp với từng ngữ cảnh. Chính sự tinh tế trong cách diễn đạt ấy mới là cầu nối giúp người học không chỉ nói được ngôn ngữ mới, mà còn sống cùng và thấu hiểu nó như người bản xứ.

1. Song ngữ là gì? Nói được tiếng Anh = không phải song ngữ?

Nói đến “song ngữ” thì có rất nhiều định nghĩa về nó. Theo từ điển, thì được định nghĩa là “người nói hai ngôn ngữ như tiếng mẹ đẻ”, “người có khả năng sử dụng tự do 2 ngôn ngữ tuỳ vào tình cảnh”, nhưng tôi vẫn chưa thể hiểu rõ lắm. Ngoài ra, “ngôn ngữ mẹ đẻ” tức chỉ ngôn ngữ mà bạn tiếp thu được một cách tự nhiên từ khi còn nhỏ.

Khi nhắc đến “song ngữ”, ngay lập tức trong đầu bạn thoáng qua ý nghĩ rằng người đó là có cha hoặc mẹ là người nước ngoài, ở ngoài thì nói tiếng Nhật, còn ở nhà thì sẽ dùng tiếng nước ngoài để trò chuyện, và còn tiếp thu nền giáo dục nước ngoài từ khi còn nhỏ đúng không? (Song ngữ có thể có kết hợp nhiều loại ngôn ngữ khác nhau, nhưng ở đây tôi sẽ giới hạn chỉ Anh – Nhật)

Những người dùng thành thạo song ngữ có thể nhanh chóng diễn tả thành lời những suy nghĩ của mình thành 2 ngôn ngữ, những người Nhật không giỏi tiếng Anh nhìn họ như vậy sẽ cảm thấy rất ghen tỵ.

Một người bạn S của tôi có cha mẹ đều là người Nhật. Thế nhưng bạn ấy sống ở nước sử dụng tiếng Anh đến khi học tiểu học, sau khi về nước thì học tại một trường quốc tế, bạn ấy hướng tới một trường đại học Nhật trong tiết học sử dụng tiếng Anh. Phát âm tiếng Anh của bạn ấy chuẩn đến mức gần như là người bản xứ Anh- Mỹ.

Sau khi tốt nghiệp thì bạn ấy xin vào làm tại một công ty nọ, nhưng cậu ấy bị cấp trên chỉ trích rằng “Không sử dụng kính ngữ để giao tiếp điện thoại”, và dường như bạn ấy đã bị sốc.

Hiện tại thì bạn ấy đã sớm thành thạo kính ngữ rồi, nhưng về việc viết thì viết bằng tiếng Anh vẫn tốt hơn nhiều.

Một người bạn M mà tôi biết trong công việc, cô ấy viết mail bằng tiếng Nhật rất hay, thái độ cũng khiêm tốn và dè dặt rất giống người Nhật, sau đó tôi biết được rằng cô ấy đã được giáo dục hoàn toàn bằng tiếng Anh trừ trình độ đại học, tôi có chút bất ngờ. (Đã vậy tiếng Anh của cô ấy thông thạo gần như một phóng viên tiếng Anh)

Từ những ví dụ trên, những người mà được gọi là “song ngữ” cũng có thế mạnh và yếu trong ngôn ngữ, hoặc cà hai đều nửa vời (được gọi là Semilingual hoặc Double Limit), phát âm lưu loát như người bản xứ Anh – Mỹ đi nữa, thật ra cũng có nhiều kiểu người, ví dụ khi mà bắt họ viết thì hoàn toàn không thể.

2. Phiên dịch viên cũng gặp khó khăn? Thế giới có nhiều loại tiếng Anh?

Có một từ mà chúng tôi cũng thường nghe, “bản xứ”. Bản xứ tức là “người có ngôn ngữ mẹ đẻ của một quốc gia nào đó”. Nếu nói đến người bản xứ, thì lập tức trong đầu chúng ta sẽ nghĩ ngay đến những người ở khu vực sử dụng tiếng Anh như Bắc Mỹ, Anh, Australia.

Bạn có biết cũng giống như tiếng Nhật chúng ta ngoài ngôn ngữ phổ thông còn có giọng địa phương và phương ngữ, thì thật ra tiếng Anh cũng có nhiều người nói nhiều loại tiếng Anh khác nhau.

Ngày còn trẻ, tôi từng đến Ireland với vai trò là phiên dịch viên hội nghị. Vào ngày nghỉ, tôi cùng 3 người phiên dịch viên tiền bối của tôi lên xe buýt, tôi hoàn toàn không hiểu được tiếng Anh địa phương của vị tài xế xe buýt ở Ireland. Tôi lo lắng và nhờ các tiền bối, mặc dù tất cả chúng tôi đều là phiên dịch viên nhưng hoàn toàn không một ai hiểu được nội dung của bác ấy nói gì!

Sau đó thì câu chuyện đó trở thành câu chuyện đùa của bạn bè chúng tôi, nhưng đó là một kỷ niệm đáng quý mà tôi đã tự mình trải nghiệm, rằng cùng là một ngôn ngữ mẹ đẻ tiếng Anh nhưng có nhiều cách phát âm và tông giọng khác nhau.

Khi làm phiên dịch viên thì cũng phải tiếp xúc với nhiều loại tiếng Anh khác nhau. Bất kỳ phiên dịch viên nào cũng phải khổ sở vật lộn gần 30 phút đầu của cuộc họp mới có thể quen được tiếng Anh của Ấn Độ hoặc Bangladesh.

Về tiếng Anh mà người phiên dịch sử dụng, thay vì nói là giống tiếng Anh Anh-Mỹ, thì đúng hơn đó là các dùng từ, phát âm dễ hiểu cho nhiều người từ nhiều quốc gia khác nhau nghe phần phiên dịch. Một phiên dịch dễ hiểu là không có câu nói quen miệng, sử dụng tiếng Anh người khác dễ tiếp thu.

Giờ đây đã là thời đại với hơn hàng trăm tỷ con người có thể nói được tiếng Anh. Vấn đề tiếng Anh giờ có là tiếng mẹ đẻ của bạn hay không cũng đã không còn quan trọng.

Cũng như các phiên dịch viên ưu tú, những người song ngữ vừa truyền đạt được chính xác và dùng từ dễ hiểu, tuỳ theo đối tác và hoàn cảnh sử dụng từ ngữ hợp lý, hiện tại đều được yêu cầu cả trong lẫn ngoài nước.

3. Tại sao ở châu Âu lại có rất nhiều người song ngữ và đa ngôn ngữ?

Ở phần này, chúng ta hãy lấy châu Âu trừ nước Anh làm ví dụ.

Những người bạn châu Âu mà tôi quen biết, tất cả họ đều nó tiếng Anh lưu loát và phát âm rất hay. Phát âm của họ như người bản xứ Anh – Mỹ, không có lỗi ngữ pháp, và cách diễn đạt của họ mang cảm giác đầy thông thái.

Đến gần đây thì một người giáo viên lớp tiếng Pháp của tôi theo học, nói đươc song ngữ hoàn hảo cả tiếng Pháp và Ý. Tiếng Anh thì có phần hơi tệ, giao tiếp với người lớn hơn thì phải nghe thật kỹ. Có thể nói cô ấy thông thạo nhiều thứ tiếng tiếng Pháp, tiếng Ý và tiếng Anh.

Ngày xưa, khi còn là sinh viên, tôi đã đến châu Âu du lịch, tôi cảm thấy khó hiểu tiếng Anh trên phố của Pháp và Ý, thường hay gặp rắc rối vì nó.

Ở Bắc Âu và Hà Lan cũng có rất nhiều người giỏi tiếng Anh. Cô L đến từ Đan Mạch cũng là một trong số đó. Đáng ngạc nhiên là, không chỉ mỗi cô ấy mà cả gia đình cô ấy, ai cũng đều thoải mái giao tiếp lưu loát bằng tiếng Anh. Sau khi tôi tham gia trò chuyện, mọi người vì quan tâm đến tôi mà chuyển từ sử dụng tiếng Đan Mạch sang sử dụng tiếng Anh, và tôi rất ấn tượng vì điều đó.

Nếu bạn hỏi thì ở Đan Mạch tiếng Anh đã thân thuộc từ nhỏ, nên cô ấy không phải khổ sở để học nó. Cô ấy hồi nhỏ đã xem trên TV bộ phim hoạt hình “Totoro nhà bên” và yêu thích nó, nên đã quyết định đến Nhật. Nghe nói là cô ấy học tiếng Nhật qua các bộ phim truyền hình Nhật Bản phát sóng ở nước ngoài. Nếu xét về sự tương đồng của ngôn ngữ, sự phong phú của giao lưu giữa người với người, và tính địa lý, thì chắc chắn là người châu Âu đang ở môi trường dễ học tập tiếng nước ngoài. Vì các quốc gia có nhiều ngôn ngữ khác nhau tiếp giáp nhau, để có thể giao lưu với nhau nhằm truyền đạt mong muốn của mình thì tiếng Anh là một thứ cần thiết.

Một điều nữa có thể nói, rất nhiều người châu Âu thích giao tiếp. Không chỉ là những câu chuyện bình thường, mà còn các vấn đề liên quan đến chính trị, xã hội, nếu mà có một chủ đề thú vị thì là các quán café ven đường hay ở nhà thì họ sẽ bàn về nó không ngừng.

Những người thích giao tiếp có khả năng truyền tải tốt, cà tôi cảm thấy đây là một điểm mạnh để học ngoại ngữ. Dù cho ít nhiều mang một chút giọng địa phương, hay ngữ pháp không hoàn hảo, nhưng họ tận hưởng, tích cực sử dụng tiếng Anh, điểm mà người Nhật nên học tập ở họ còn rất nhiều.

4. Để bồi dưỡng “khả năng song ngữ”: Hãy trân trọng “văn hoá diễn đạt thành lời”

Tuy nhiên, việc nuôi dạy trẻ em ở Nhật Bản, nơi có điều kiện hoàn toàn khác với châu Âu, là một việc rất khó… mọi người hẳn đều nghĩ như thế đúng không? Có rất nhiều bức tường rào cản mà chúng ta phải vượt qua. Nhưng ngay bây giờ có những điều chúng ta có thể làm được.

Một là, chúng ta cần phải khuyến khích giáo dục việc bày tỏ suy nghĩ bằng ngôn từ. Không phải là “tâm đầu ý hợp” và “thần giao cách cảm”, mà nuôi dưỡng “văn hoá chuyển thành lời” những suy nghĩ, tâm tư của chính chúng ta.

Tôi thường thấy các cha mẹ ở châu Âu và châu Mỹ hay khuyên nhủ con cái. Tại sao hành vi đó không phù hợp, xem con trẻ như một người đã trưởng thành, nhìn thẳng vào mắt chúng (nói một chút lằng nhằng) và giải thích bằng lời cho chúng. Đối phương là con nít nên không có nghĩa là có chuyện lừa dối.

Đối với điều đó, trẻ con cũng dùng lời nói của bản thân để khẳng định tính chính xác của bản thân. Thái độ quyết tâm của trẻ khi dùng lời nói để thể hiện tâm tư của chính mình dù chúng có vụng về thế nào, thì cha mẹ vẫn đánh giá cao về điều đó.

Mặt khác, Nhật Bản là một đất nước không khuyến khích bày tỏ thành lời ý kiến và cảm xúc cá nhân. Nhiều người họ để ý những ánh nhìn của những người xung quanh, không dám bày tỏ ý kiến cá nhân.

Hãy nuôi dưỡng “văn hóa ngôn từ” ở nhà và ở trường. Ví dụ, có một số việc bạn có thể dễ dàng làm ở nhà. Cha mẹ nên để ý những dấu hiệu cho thấy con mình muốn nói chuyện. Hãy sẵn sàng lắng nghe, ngay cả khi như thế có nghĩa là bạn phải dừng việc nhà hoặc công việc. Khi lắng nghe, hãy nhìn vào mắt con bạn và tỏ ra nghiêm túc, thể hiện rằng bạn quan tâm đến chủ đề này.

Cần kiên nhẫn lắng nghe những đứa trẻ chưa phát triển ngôn ngữ đầy đủ, năng lực ngoại ngữ và khả năng giao tiếp của trẻ có thể được cải thiện bằng cách bày tỏ suy nghĩ và trải nghiệm của trẻ.

Tôi nghĩ nó hoàn toàn giống với ngoại ngữ. Khi thế giới trên đà toàn cầu hoá, Nhật Bản rồi cũng sẽ thay đổi. Tôi hy vọng một ngày nào đó Nhật Bản sẽ là nơi có người song ngữ và đa ngôn ngữ không còn là chuyện hiếm!