Đông chí là ngày có thời gian mặt trời xuất hiện ngắn nhất và đêm dài nhất trong năm. Năm 2025, ngày Đông chí rơi vào thứ Hai, 22/12.
Nhiều người thường tự hỏi: “Thức ăn truyền thống vào ngày Đông chí là gì… phải chăng là bí ngô?” “Vì sao người Nhật lại tắm nước yuzu? Đông chí khác gì so với Hạ chí? và “nhị thập tứ tiết khí” là gì?” Bài viết dưới đây sẽ lý giải những phong tục và thói quen liên quan đến ngày Đông chí.
Đông chí là ngày gì?
Đông chí là thời điểm mà tại Bắc bán cầu, khoảng thời gian từ lúc mặt trời mọc đến khi mặt trời lặn ngắn nhất trong năm, đồng nghĩa với việc đêm dài nhất.
Ngày Đông chí được xác định theo thiên văn học và thường rơi vào ngày 21 hoặc 22 tháng 12 hằng năm. Ở Nam bán cầu, cùng ngày này lại là ngày có thời gian ban ngày dài nhất.
Vậy vì sao đêm lại dài hơn? Nói một cách ngắn gọn, đó là do trục tự quay của Trái Đất bị nghiêng.
Trục tự quay của Trái Đất được gọi là “địa trục” nghiêng khoảng 23,4 độ so với mặt phẳng quỹ đạo mà Trái Đất chuyển động quanh mặt trời trong một năm.
Khi địa trục nghiêng về phía mặt trời, thời tiết trở nên nóng hơn và thời gian ban ngày kéo dài. Ngược lại, khi địa trục nghiêng theo hướng xa mặt trời, thời tiết trở nên lạnh hơn và thời gian ban ngày sẽ được rút ngắn đi. Vào khoảng thời gian Đông chí, tại vòng Bắc Cực (từ vĩ tuyến 66,6 độ trở lên), mặt trời sẽ không xuất hiện suốt 24 giờ (mặc dù trời vẫn hơi sáng). Hiện tượng này được gọi là Đêm cực, ngược lại với hiện tượng Ngày trắng.
Mối liên hệ giữa Đông chí và Hạ chí
Ngược lại với Đông chí, ngày có thời gian ban ngày dài nhất trong năm được gọi là Hạ chí. Cách gọi Hạ chí và Đông chí của Nhật Bản bắt nguồn từ hệ thống lịch cổ mang tên “Nhị thập tứ tiết khí”.
Nhị thập tứ tiết khí là hệ thống lịch dựa trên chuyển động của mặt trời và đã được sử dụng phổ biến ngay cả trong thời kỳ lịch âm — vốn dựa trên chu kỳ của mặt trăng — còn là lịch âm.
Hệ thống này chia một năm thành 24 phần bằng nhau, trong đó có Hạ chí và Đông chí. Những ngày nằm giữa hai mốc này, khi độ dài ngày và đêm bằng nhau, được gọi là Xuân phân và Thu phân.
Vì lịch âm dễ bị lệch so với bốn mùa, “Nhị thập tứ tiết khí” đã trở thành công cụ quan trọng giúp con người xác định rõ ràng các thời điểm xuân, hạ, thu, đông.
Vào ngày Hạ chí 21/6/2020, một hiện tượng nhật thực đã được quan sát ở phạm vi rất rộng, từ châu Phi đến lục địa Á – Âu, Nhật Bản và cả Australia. Tại Nhật Bản, đây là lần đầu tiên sau 372 năm Hạ chí trùng với ngày xảy ra nhật thực.
Món ăn ngày Đông chí: Bí ngô
Khi nhắc đến món ăn trong ngày Đông chí, nhiều người nghĩ ngay đến bí ngô. Vậy vì sao trong ngày này người ta lại ăn í ngô?
Bí ngô có nguồn gốc từ khu vực Trung – Nam Mỹ. Đây là loại rau quả sinh trưởng ở vùng khí hậu nóng, nên thường được thu hoạch từ mùa hè đến mùa thu. Tuy nhiên, nếu để nguyên trái, không cắt ra, bí ngô có thể bảo quản ở nơi thoáng mát trong khoảng 2–3 tháng.
Bí ngô là loại rau giàu dưỡng chất, chứa nhiều carotene — chất chuyển hóa thành vitamin A trong cơ thể — cùng với vitamin B1, B2, C, E và chất xơ. Vào thời điểm cuối năm, khi lượng rau tươi trở nên khan hiếm, bí ngô trở thành nguồn dinh dưỡng quan trọng giúp cơ thể tăng sức đề kháng, chuẩn bị cho mùa đông lạnh giá. Vì vậy, việc ăn bí ngô vào ngày Đông chí được xem là kinh nghiệm dân gian để “tăng cường sức khỏe trước mùa đông”.
Tuy nhiên, các tài liệu từ thời Edo không có ghi chép nào về việc “ăn bí ngô vào Đông chí”, nên đây được xem là một phong tục tương đối mới, ra đời từ thời Minh Trị trở đi.
Phong tục ngày Đông chí: Tắm nước vỏ bưởi Yuzu
Một phong tục khác vào ngày Đông chí là tắm nước vỏ bưởi Yuzu. Thói quen này được cho là đã có từ thời Edo. Trong cuốn “Đông Đô Tuế Sự Ký” (東都歳事記), xuất bản năm 1838, mô tả rằng: “Ngày Đông chí, tại các nhà tắm công cộng, người ta đun nước với quả yuzu”.
Cách làm này xuất phát từ lối chơi chữ của người Edo: “Đông chí” (冬至) được liên tưởng với “trị liệu bằng nước nóng” (湯治), và “yuzu” (柚子) được ví von với “thuận lợi, hanh thông” (融通が利く), mang ý nghĩa cơ thể khỏe mạnh, dẻo dai. Nhờ vậy, các nhà tắm công cộng đã biến việc tắm yuzu thành một nghi thức thú vị, vừa mang ý nghĩa may mắn, vừa gắn với sức khỏe.
Yuzu vào mùa thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 12, đúng thời điểm diễn ra ngày Đông chí. Trong vỏ yuzu có nhiều vitamin C giúp phòng cảm lạnh và dưỡng ẩm da, cùng với hesperidin (một loại flavonoid) có tác dụng hỗ trợ tuần hoàn máu. Người xưa có lẽ đã nhận ra lợi ích của loại quả này qua kinh nghiệm và truyền lại thành phong tục tắm yuzu vào ngày Đông chí.
Tóm lại
Sau ngày Đông chí, thời gian ban ngày sẽ dần dài hơn. Tuy vậy, giai đoạn lạnh nhất của mùa đông chỉ mới bắt đầu. Hãy cùng giữ ấm cơ thể bằng món bí đỏ nóng hổi và tắm nước yuzu để có một mùa đông khỏe mạnh nhé!
Công ty TNHH Giáo dục và Dịch thuật IFK
Chuyên cung cấp các dịch vụ sau:
Dịch vụ biên phiên dịch tiếng Nhật, Anh, Việt
Dịch vụ tư vấn du học Nhật Bản
Chương trình internship tại Nhật Bản cho trường liên kết
Email: info@translationifk.com
Hotline: 0282.247.7755/035.297.7755
Website: https://translationifk.com
Facebook: Dịch Thuật Tiếng Nhật IFK
