Anime và Manga – Thành công giữa Nhật Bản và thế giới

Đã lâu rồi người ta nói rằng manga và anime Nhật Bản được yêu thích trên toàn thế giới. Tuy nhiên, khi nhìn ra thế giới, ngược lại với Nhật Bản, nơi anime nổi tiếng được sinh ra từ manga ăn khách và được yêu thích, thì có nhiều trường hợp anime ăn khách dẫn đến sự nổi tiếng của manga. Những tác phẩm gây chú ý gần đây như “Thanh gươm diệt quỷ” hay “Đại chiến Titan” cũng là những ví dụ thành công từ anime. Sự khác biệt này bắt đầu từ anime “Astro Boy” cách đây hơn 60 năm.

Các tác phẩm chuyển thể anime chiếm vị trí hàng đầu

Tháng 11 năm 2024, Cơ quan Văn hóa, Viện Nghiên cứu Tổng hợp Manga, v.v. đã công bố các tác phẩm manga và anime Nhật Bản mà khách du lịch nước ngoài yêu thích. Dựa trên “Nghiên cứu kích hoạt du lịch inbound Phố Tokiwa-so, thánh địa manga Toshima” được thực hiện tại Ikebukuro, Tokyo, v.v. nhắm đến khách du lịch nước ngoài, tất cả 10 tác phẩm hàng đầu, bắt đầu với vị trí số 1 là “Thanh gươm diệt quỷ” (Koyoharu Gotouge), vị trí số 2 là “Đại chiến Titan” (Hajime Isayama), đều là những tác phẩm đã được giới thiệu phiên bản anime ở nước ngoài.
Ở nước ngoài, hầu như không có văn hóa tạp chí manga kiểu Nhật, và họ gặp các tác phẩm có nguồn gốc từ Nhật Bản thông qua anime trên TV, truyền hình cáp (CATV) và phân phối trực tuyến. Việc cầm trên tay một cuốn sách dịch thường xảy ra sau khi anime được phát sóng. Ở nhiều quốc gia, sách dịch rất đắt, độc giả trẻ không thể mua được và không ít người hâm mộ không đọc sách. Ngược lại, anime có thể được thưởng thức một cách dễ dàng trên TV, CATV và phân phối trực tuyến.
Ở nhiều quốc gia, người ta chỉ có thể tiếp cận manga Nhật Bản thông qua anime. Ví dụ, “NARUTO” (Masashi Kishimoto) đã vượt qua tổng cộng 100 triệu bản bán ra ở nước ngoài và là “manga Nhật Bản được đọc nhiều nhất trên thế giới”. Tuy nhiên, trong khi sách dịch được xuất bản ở hơn 60 quốc gia và khu vực, thì anime truyền hình lại có mặt ở 81 quốc gia và khu vực. Tính ra, có khoảng 20 quốc gia và khu vực chỉ biết đến anime.

Câu chuyện sâu sắc, chạm đến nhiều tầng lớp

Hãy xem xét lý do cơ bản tại sao anime Nhật Bản được yêu thích. Vốn dĩ, anime truyền hình nước ngoài theo truyền thống thường nhắm đến trẻ em và gia đình là chủ yếu. Phim anime chiếu rạp cũng thường hướng đến trẻ em và gia đình. Ngược lại, anime Nhật Bản không chỉ nhắm đến trẻ em mà còn cả nhiều thế hệ, và chủ đề cũng bao gồm bản chất con người, sự sống và cái chết, chiến tranh, v.v., những điều không có trong anime nước ngoài.
“NARUTO” là câu chuyện về một ninja đội sổ tên là Naruto trong một thế giới giả tưởng nơi các ninja sinh sống, hợp tác với những người bạn của mình để giành lại một thế giới hòa bình. Tính cách con người của nhiều nhân vật, bao gồm cả kẻ thù và đồng minh, được khắc họa, chẳng hạn như nhân vật chính “Naruto”, một cậu bé cô đơn, trưởng thành thành một ninja theo đuổi ước mơ của mình. Những tác phẩm có chiều sâu như vậy là do manga gốc vẽ nên nhiều chủ đề khác nhau.
“Đại chiến Titan” đứng đầu bảng xếp hạng anime được yêu thích nhất (Most Popular Anime) tính đến tháng 12 năm 2024 trên “My Anime List”, trang web cơ sở dữ liệu anime và manga lớn nhất thế giới, nơi các nhà xuất bản Nhật Bản, v.v. đầu tư và đăng ký hơn 4,4 triệu anime và hơn 775.000 manga Nhật Bản.

Anime khơi dậy sự nổi tiếng của manga

Bối cảnh của “Đại chiến Titan” là một thế giới nơi nhân loại, bị đe dọa bởi sự tuyệt chủng do những người khổng lồ đột ngột xuất hiện, sống sót một cách thoi thóp bên trong những bức tường thành khổng lồ. Ngoài sự phát triển nghiêm trọng khi con người trở thành thức ăn cho người khổng lồ, người ta còn chỉ ra rằng việc mô tả sự phân biệt chủng tộc và sự thù hận đã được chấp nhận bởi những người ở phương Tây, những người đang phải đối mặt với các vấn đề về nhập cư và tội ác thù hận.
“Đại chiến Titan” này cũng trở nên phổ biến nhờ anime, và một bộ phận người hâm mộ đã tìm đến nguyên tác. Tại Hoa Kỳ, tập 1 của tiểu thuyết đồ họa (sách) đã được xuất bản bởi Kodansha USA vào năm 2012, và khi việc phân phối WEB của anime phiên bản truyền hình bắt đầu từ tháng 4 năm sau, việc mua bán sách đã tăng lên. Sau đó, sách đã được dịch và xuất bản ở hơn 180 quốc gia và khu vực, và tính đến cuối năm 2023, tổng cộng 120 triệu bản đã được bán trên toàn thế giới, bao gồm cả Nhật Bản.
Ở Nhật Bản, manga và anime được gộp chung thành “manga và anime Nhật Bản rất phổ biến trên thế giới”. Hơn nữa, trong nước, thông thường người ta sẽ đạt được một thành công nhất định với manga trước khi bắt tay vào sản xuất anime. Tuy nhiên, những người hâm mộ manga ở nước ngoài tìm thấy sự mới lạ trong anime Nhật Bản, điều mà anime trong nước của họ không có, và trở nên say mê, từ đó họ gặp gỡ manga Nhật Bản. Nhiều nhà nghiên cứu manga và anime am hiểu về tình hình ở nước ngoài nói rằng họ cảm thấy không thoải mái với cách diễn đạt “manga Nhật Bản được yêu thích”. Điều được yêu thích là anime dựa trên manga Nhật Bản.
“SLAM DUNK” (Takehiko Inoue), rất nổi tiếng ở Trung Quốc, cũng bắt nguồn từ sự bùng nổ của anime truyền hình. Khách du lịch Trung Quốc đến thăm ngã tư đường ray tàu điện Enoshima Kamakura Kokomae như một thánh địa cũng là do ngã tư này được sử dụng một cách ấn tượng trong phần mở đầu của anime. “[Oshi no Ko]” (Tác giả: Aka Akasaka, Họa sĩ: Mengo Yokoyari), bộ truyện đã kết thúc vào tháng 11 và có nhiều người hâm mộ ở Hàn Quốc và Hoa Kỳ, cũng được dẫn dắt bởi bài hát chủ đề mở đầu anime “Idol” do nhóm nhạc YOASOBI hát, đã đứng đầu bảng xếp hạng Billboard Global Excl. US vào ngày 10 tháng 6 năm 2023.
Nhìn lại lịch sử của anime và manga, anime truyền hình Nhật Bản đã được giới thiệu ra nước ngoài sớm hơn manga rất nhiều.

Nó bắt đầu từ nguyên điểm "ASTRO BOY"

Anime truyền hình Nhật Bản đầu tiên được phát sóng ở Hoa Kỳ là “ASTRO BOY”. Tên ở Nhật Bản là “Tetsuwan Atomu” (Cậu bé Atom). Nó bắt đầu được phát sóng vào ngày 7 tháng 9 năm 1963 trên kênh địa phương thuộc hệ thống NBC TV của Hoa Kỳ. Đây là loạt anime truyền hình dài tập đầu tiên của Nhật Bản, do công ty sản xuất anime Mushi Productions do Osamu Tezuka, tác giả của manga gốc, thành lập.
“Astro Boy” cũng được biết đến ở nước ngoài theo thứ tự “anime → manga”.
“Astro Boy” là câu chuyện về cậu bé robot Atom, người lo lắng, suy nghĩ và hành động giống như con người, trong một xã hội tương lai nơi con người và robot cùng tồn tại. Khi nó bắt đầu được phát sóng trên hệ thống Fuji Television từ tháng 1 năm 63, nó đã được đón nhận với tỷ suất người xem cao trên 30% và mở đường cho sự bùng nổ anime truyền hình trong nước sau đó.
Người mang anime “Astro Boy” đến Hoa Kỳ là Kiyoshi Fujita, chủ tịch (lúc đó) của công ty quảng cáo Video Promotion, được thành lập vào năm 60. Để thực hiện ước mơ hát tại Carnegie Hall của ca sĩ nổi tiếng người Nhật Ai George, người thuộc công ty, Fujita đã đến New York vào năm 1963. Trong thời đại tỷ giá hối đoái cố định là 360 yên đổi 1 đô la, “Made in Japan” có hình ảnh là “rẻ và chất lượng kém”.
Trong bài phỏng vấn “Người đàn ông bán Astro Boy ở Mỹ” (Phỏng vấn và viết bởi Yoshifumi Iio) trên “Wedge ONLINE” được phân phối vào ngày 20 tháng 10 năm 2009, chủ tịch Fujita đã kể lại chi tiết về thời điểm đó.
Nhân chuyến công tác đầu tiên đến Hoa Kỳ, chủ tịch Fujita đã lên kế hoạch bán anime Nhật Bản, nghĩ rằng “anime vô quốc tịch có thể được chấp nhận ở nước ngoài”. Ông đã yêu cầu nhóm độc lập “Hội ba người làm phim hoạt hình” sản xuất phim hoạt hình ngắn. Hơn nữa, ông đã yêu cầu Osamu Tezuka, người thân thiết với “Hội ba người”, cho phép ông giữ lại phim anime phiên bản “Astro Boy” để sử dụng ở Hoa Kỳ.
Các quan chức đài truyền hình Nhật Bản đã nghi ngờ điều đó. Osamu Tezuka cũng không nghĩ rằng nó sẽ bán được. Tuy nhiên, ABC, CBS, NBC, ba mạng lưới lớn của Hoa Kỳ mà chủ tịch Fujita đã yêu cầu hẹn gặp, đã tỏ ra quan tâm. Trong buổi chiếu thử tại địa phương, tác phẩm của “Hội ba người” đã bị từ chối vì “quá cao cấp”, nhưng cả ba công ty đều phản ứng “thú vị” với “Astro Boy”.
Đằng sau đó là tình hình thiếu nội dung chương trình do truyền hình đã phổ biến ở Hoa Kỳ. Đặc biệt, NBC rất nhiệt tình, và Osamu Tezuka cũng bay tới New York vào tháng 3 và hợp đồng đã được ký kết. Sau đó, nó còn được xuất khẩu sang Anh, Pháp, Tây Đức (lúc đó), Úc, Đài Loan, Thái Lan và Philippines thông qua NBC. Đó là thời điểm mà phiên bản manga của “Astro Boy” chưa được dịch và xuất bản ở bất kỳ quốc gia nào.
Nhân cơ hội này, anime truyền hình do Nhật Bản sản xuất đã liên tục được xuất khẩu sang Hoa Kỳ và các nước trên thế giới. Năm 1966, “Ganbare! Marine Kid” (tên ở Hoa Kỳ là “Marine Boy”) cũng được sản xuất trong sự hợp tác giữa Nhật Bản và Hoa Kỳ. Năm 67, “Mach GoGoGo” được phát sóng ở Hoa Kỳ với tên “Speed Racer” và giành được sự nổi tiếng hơn cả ở Nhật Bản. Ngoài ra, “UFO Robo Grendizer”, tác phẩm thứ ba trong loạt phim “Mazinger”, được phát sóng vào năm 75, đã được phát sóng ở Pháp từ năm 78 với tên “Goldorak” và đạt được tỷ suất người xem cao. Tác phẩm này cũng được phát sóng ở khu vực Trung Đông với tên “Mughamiratal-Fada: Grendizer”.
Từ giữa những năm 80, nhiều loại anime Nhật Bản khác nhau như khoa học viễn tưởng robot, giả tưởng, thể thao và ẩm thực đã được chấp nhận trên toàn thế giới.
Đối với những người xem ở nước ngoài ban đầu, những tác phẩm này hầu như không được công nhận là “sản xuất tại Nhật Bản”. Nhiều thế hệ cha mẹ người Mỹ vào thời điểm đó đã phục vụ trong Chiến tranh Thái Bình Dương, và các đài truyền hình không muốn công khai thông báo rằng đó là “sản phẩm của Nhật Bản”. Walt Disney được cho là đã nhận ra Osamu Tezuka, người mà ông gặp tại Hội chợ Thế giới New York 64-65, là tác giả của “ASTRO BOY”, nhưng đó là một trường hợp đặc biệt, và có thể nói rằng hầu như không có người Mỹ nào biết đến tên của Osamu Tezuka vào thời điểm đó.

Xuất bản chính thức từ những năm 1980

Việc xuất bản sách manga dịch của Nhật Bản bắt đầu một cách nghiêm túc từ những năm 1980. Ban đầu, nó lan rộng sang khu vực châu Á, và vào những năm 90, nó lan rộng sang châu Âu. Tuy nhiên, các nhà xuất bản Nhật Bản đã không tích cực trong việc mở rộng ra nước ngoài. Thị trường trong nước vẫn ổn định và có ít lợi ích khi xem xét chi phí và phân phối. Năm 87, Now Comics của Hoa Kỳ đã xuất bản sách “ASTRO BOY”, nhưng nó là một phiên bản không chính thức và doanh số bán hàng thấp. Người ta cho rằng việc xuất bản manga dịch ở Bắc Mỹ là khó khăn, và phiên bản truyện tranh chính thức của Hoa Kỳ từ Dark Horse Comics đã ra mắt vào năm 2003.
Manga Nhật Bản đã thu hút sự chú ý ở Hoa Kỳ từ “Sailor Moon” phiên bản tiếng Anh do TOKYOPOP, một công ty có trụ sở tại Bờ Tây, xuất bản năm 1998. Đặc điểm là, thay vì đảo ngược bản gốc và sửa đổi cách đọc từ trái sang phải ngược với Nhật Bản như trước đây, manga dịch đã được xuất bản từ phải sang trái giống như ở Nhật Bản. Âm thanh tượng thanh cũng được giữ nguyên tiếng Nhật. Mục tiêu lớn nhất là giảm chi phí, nhưng nó rẻ hơn so với trước đây và trùng với thời điểm có những lời kêu gọi phát lại anime truyền hình, vì vậy nó đã trở thành một cuốn sách bán chạy nhất. TOKYOPOP đã tích cực làm việc trong việc xuất bản manga dịch của Nhật Bản, tập trung vào manga dành cho con gái, và thành lập các chi nhánh tại Pháp và Đức để truyền bá manga Nhật Bản ra thế giới.
Phải mất hơn 30 năm kể từ khi anime “Astro Boy” đổ bộ vào Hoa Kỳ cho đến khi bản dịch manga Nhật Bản thu hút sự chú ý. Có thể có nhiều lý do, chẳng hạn như không có văn hóa tạp chí manga kiểu Nhật và ngữ pháp của manga Nhật Bản đọc từ phải sang trái rất phức tạp và anime dễ hiểu hơn, nhưng việc sách manga bị tụt hậu so với anime nguyên tác ở nước ngoài có thể là do lịch sử thâm nhập thị trường thế giới.
Liệu cấu trúc này có thay đổi không? Hiện tại, Shueisha, v.v. đang phát hành manga dịch tiếng Anh gần như đồng thời với Nhật Bản trên ứng dụng tạp chí manga tiếng Anh, nhưng tình hình anime có sức mạnh truyền thông ra nước ngoài vẫn không thay đổi. Mặt khác, các thử nghiệm dịch manga bằng trí tuệ nhân tạo (AI) và phân phối đồng thời trên WEB cũng đã bắt đầu. Nếu điều này được thiết lập, độc giả nước ngoài sẽ có thể tiếp cận nguyên tác trước anime. Dòng chảy từ phân phối đến sách, và sau đó là anime, có thể sẽ ra đời ở nước ngoài.