Điều hòa thần kinh tự chủ trong không gian thưởng trà

Học hỏi từ Sen no Rikyu và Mindfulness! Phương pháp điều chỉnh hệ thống thần kinh tự ngay tại nhà là gì?

Căng thẳng và thói quen sinh hoạt không điều độ là nguyên nhân gây mất cân bằng hệ thống thần kinh tự chủ (tự động). Dù hiểu rõ điều đó, nhưng việc thay đổi cuộc sống của bản thân lại là điều không hề dễ dàng. Do đó, chúng ta nên chú ý đến Trà đạo, được khởi xướng bởi Sen no Rikyū cách đây hơn 500 năm, và Chánh niệm (Mindfulness) – phương pháp đang thu hút sự quan tâm gần đây. Chúng tôi sẽ tìm kiếm các gợi ý để dễ dàng điều chỉnh hệ thống thần kinh tự chủ ngay tại nhà, từ hai từ khóa mới và cũ này.

Hệ thống thần kinh tự chủ không ngừng nghỉ - Điều gì xảy ra khi sự cân bằng bị phá vỡ?

Hệ thống thần kinh tự chủ (tự động) kiểm soát các chức năng quan trọng của cơ thể như các cơ quan liên quan đến tiêu hóa, hô hấp, và lưu thông máu.

Như đã biết, hệ thống thần kinh tự chủ bao gồm thần kinh giao cảm và thần kinh phó giao cảm, hoạt động như bàn đạp ga và phanh. Khi hoạt động, thần kinh giao cảm tăng cường hoạt động, làm tăng nhịp tim và huyết áp. Ngược lại, khi thư giãn, thần kinh phó giao cảm chiếm ưu thế, làm dịu trạng thái hưng phấn của cơ thể.

Ngay cả khi chúng ta không ý thức được, bàn đạp ga và phanh vẫn tự động luân phiên chuyển đổi để giữ cho cơ thể ở trạng thái tốt nhất.

Tuy nhiên, đôi khi công tắc này không thể chuyển đổi trơn tru. Khi đó, đáng lẽ phải ‘nhấn ga’ thì thần kinh giao cảm lại không hoạt động, khiến chúng ta cảm thấy mệt mỏi, thiếu động lực và không thể tập trung. Ngược lại, khi muốn thư giãn thì thần kinh phó giao cảm lại không hoạt động, gây ra các trạng thái như mất ngủ, bồn chồn. Đây chính là cái gọi là ‘rối loạn thần kinh tự chủ’. Đặc biệt, hiện nay có nhiều người đang ở trong trạng thái căng thẳng quá mức do thần kinh giao cảm hoạt động quá mức.

Rối loạn thần kinh tự chủ cũng dẫn đến các vấn đề sức khỏe như táo bón hoặc tiêu chảy, chán ăn, lạnh tay chân, chóng mặt hoặc choáng váng khi đứng lên, và cứng cơ. Vậy, chúng ta có thể làm gì để đưa công tắc này trở lại trạng thái bình thường? Một gợi ý nằm ở ‘Trà đạo’ (茶道), khởi nguồn từ 500 năm trước.

Học hỏi từ Sen no Rikyū! Tác dụng của Trà đạo trong việc mài giũa Ngũ quan (năm giác quan)

Trong Trà đạo có sự cô đọng của các yếu tố giúp điều chỉnh sự rối loạn của hệ thống thần kinh tự chủ (tự động).

Ví dụ, những động tác chậm rãi, độc đáo của Trà đạo. Bằng cách thực hiện từng động tác một cách cẩn thận và dành thời gian cho chúng, tư thế tự nhiên trở nên tốt hơn, và hơi thở trở nên sâu và bình tĩnh. Điều này thực sự rất quan trọng. Theo các nhà nghiên cứu, ‘điều chỉnh hơi thở’ là một phương pháp cực kỳ hiệu quả để đưa thần kinh phó giao cảm chiếm ưu thế.

Tất nhiên, điều tương tự cũng xảy ra khi bạn là khách được mời uống trà. Dành thời gian cẩn thận và tập trung vào từng khoảnh khắc: thời gian uống trà, thời gian thưởng thức bánh kẹo, thời gian chiêm ngưỡng các dụng cụ. Khi làm như vậy, hơi thở của chúng ta được điều hòa, tâm trí và cơ thể trở nên bình tĩnh, và thần kinh phó giao cảm bắt đầu hoạt động.

Và bạn có biết rằng Matcha (Trà xanh bột) có chứa các thành phần giúp làm dịu tâm trạng không? Đặc biệt, Matcha chứa lượng Theanine – chất giúp trấn an tinh thần và ức chế sự hưng phấn của não bộ – cao gấp 10 lần so với trà xanh thông thường.

Sen no Rikyū đã đúc kết tinh hoa của Trà đạo trong ‘Tứ Quy Thất Tắc’ (四規七則). Trong đó, ông nhấn mạnh đến sự thư thái, hòa nhã và cái tâm cảm nhận được mùa. Không cần phải nói, những tâm thế này cũng rất quan trọng đối với chúng ta ngày nay, trong việc xem xét lại lối sống và điều chỉnh sự cân bằng của thể chất và tinh thần.

Trạng thái ý thức bình thản nhưng tập trung được tạo ra bởi Chánh niệm (Mindfulness) là gì?

Những gợi ý hữu ích để điều chỉnh hệ thống thần kinh tự chủ cũng có thể được rút ra từ Chánh niệm (Mindfulness) – một chủ đề đang được quan tâm gần đây. Chánh niệm là bản dịch tiếng Anh của một từ Phật giáo có nghĩa là ‘trạng thái tâm trí luôn luôn bình thản’. Mặc dù có nền tảng từ tư tưởng phương Đông, gần đây nó đã được áp dụng trong thể thao và kinh doanh như một hình thức rèn luyện tinh thần.

Mục đích của Chánh niệm là ‘tập trung vào giây phút hiện tại’. Tạm thời gạt bỏ những lịch trình sắp tới hay các sự kiện tiêu cực ra khỏi đầu, và tập trung ý thức vào khoảnh khắc này. Để làm được điều đó, hơi thở lại đóng vai trò quan trọng. Hãy tập trung chú ý vào trạng thái cơ thể và thực hiện thở bụng chậm rãi. Mặc dù không có quy tắc cứng nhắc, bạn có thể lấy ‘Phương pháp thở 4-7-8’ (hít vào 4 giây, giữ 7 giây, thở ra 8 giây) hoặc ‘Phương pháp thở 4-4-8’ làm mốc tham khảo.

‘Ăn uống Chánh niệm’ (Mindful Eating) – việc dành thời gian để thưởng thức một món ăn nào đó – cũng rất hiệu quả. Đừng vội đưa bánh kẹo hay trà vào miệng, hãy quan sát kỹ lưỡng, cảm nhận bằng tay, ngửi hương thơm, đưa vào miệng để cảm nhận xúc giác ở môi và trong khoang miệng, rồi nuốt từ từ. Việc thưởng thức từng ngụm, từng miếng một cách chậm rãi trong vài phút sẽ dần làm dịu tâm trạng, tạo ra một trạng thái ý thức vừa bình thản lại vừa tập trung vào việc đang làm trước mắt.

Thực hành ngay từ hôm nay — Điều chỉnh hệ thống thần kinh tự chủ (trở nên cân bằng, ổn định) ngay tại nhà

Cả Trà đạo và Chánh niệm (Mindfulness) đều coi trọng việc ‘tâm trạng và hơi thở thư thái’ và ‘tập trung vào giây phút hiện tại’.

Tuy nhiên, gần đây chúng ta thường nghe thấy thuật ngữ ‘Taipa’ (Hiệu suất thời gian), với lối tư duy tập trung vào hiệu quả và làm thế nào để đạt được kết quả trong thời gian ngắn nhất. Có lẽ nhiều người đã quen với ‘lối sống vừa làm vừa làm’ (Nagara Seikatsu), chẳng hạn như vừa ăn vừa xem TV, hoặc vừa đi làm vừa nhìn vào điện thoại thông minh.

Tất nhiên, việc nâng cao hiệu quả là quan trọng, nhưng nếu bạn cảm thấy hệ thống thần kinh tự chủ của mình đang gặp trục trặc, tại sao không thử dành 5 hoặc 10 phút mỗi ngày, tắt TV và điện thoại, hít thở chậm rãi và tận hưởng khoảnh khắc hiện tại bằng năm giác quan?

Ngay cả khi bạn không thể pha một ấm trà truyền thống tại nhà, việc ngồi tĩnh lặng trong phòng, đối diện một cách bình thản với chiếc tách hoặc chén trà yêu thích cùng món bánh kẹo mình ưa thích, có thể mang lại những khám phá mới. Hy vọng rằng việc tạo ra những khoảnh khắc như vậy ngay tại nhà sẽ giúp điều chỉnh sự cân bằng của hệ thống thần kinh tự chủ, giúp bạn có một ngày trọn vẹn và dễ chịu.