Lễ hội Nhật Bản theo bốn mùa: Hình thức cầu nguyện gắn liền với địa phương

Nhật Bản – đất nước của “YaoYorozu no Kami” (tám triệu vị thần), là nơi tổ chức vô vàn lễ hội nhằm đón tiếp và làm hài lòng các vị thần và linh hồn cư ngụ trong vạn vật. Bài viết sau đây sẽ giới thiệu những lời cầu nguyện ẩn chứa trong các lễ hội theo mùa, cùng với nguồn gốc và đặc điểm của chúng.

1.Lễ hội theo mùa và vòng quay cuộc sống

Tín ngưỡng Nhật Bản từ xưa đã rất khoan dung, Thần đạo và Phật giáo cùng tồn tại, thậm chí đôi khi hòa quyện, đồng thời tôn kính linh hồn tổ tiên và các linh thể cư ngụ trong vạn vật. Ngay cả những linh hồn oán hận hay quỷ dữ đáng sợ, người Nhật cũng thờ phụng như những vị thần có thể bảo vệ khỏi dịch bệnh và thiên tai.
Không chỉ tôn vinh các vị thần định cư nơi vùng đất, người Nhật còn tổ chức lễ hội đón các vị thần và linh hồn đến theo từng mùa. Những lễ hội đa dạng như cầu mong mùa màng bội thu hay sức khỏe bình an được tổ chức quanh năm, gắn liền với nhịp sống thường nhật.
Nghệ thuật trình diễn dâng lên thần linh trong lễ hội cũng phát triển đa dạng theo từng địa phương. Kiệu rước thần (mikoshi), xe hoa (dashi), và các đoàn diễu hành hóa trang không chỉ dành cho thần linh mà còn để con người cùng nhau vui vẻ.

2. [ Tiểu Chính Nguyệt] – Cầu mong mùa màng bội thu đầu năm

Sau khi đón Thần năm mới trong dịp Tết, người Nhật tiến hành nghi lễ nông nghiệp cầu mùa vào khoảng ngày 15 tháng 1, gọi là “Tiểu Chính Nguyệt”. Ở vùng Tohoku, người ta tái hiện ruộng lúa trên cánh đồng tuyết và trồng bó rơm tượng trưng cho cây lúa để cầu mong vụ mùa bội thu. Ở Tokyo, tại đền Tokumaru Kitano (quận Itabashi), lễ hội “Ta-asobi” tái hiện cảnh gieo hạt và cấy lúa xung quanh một chiếc trống tượng trưng cho cánh đồng.
Tỉnh Aomori ở cực bắc Honshu có lễ hội “Enburi” – người dân múa và gõ đất bằng gậy giống công cụ nông nghiệp để xua đuổi quỷ dữ trong lòng đất và gọi mùa xuân về. Lễ hội tương tự cũng có ở tận phía Nam – tỉnh Kagoshima, nơi trẻ em vừa hát vừa đâm gậy xuống đất trong nghi lễ “Harameuchi” để cầu mùa màng tốt tươi và phồn thịnh cho các gia đình trẻ.

3.[ Tiết Phân] – Xua đuổi quỷ dữ

Vốn dĩ “tiết phân” có nghĩa là giao mùa, nhưng hiện nay thường chỉ ngày trước lập xuân (khoảng 3 tháng 2) – ngày lễ “ném đậu”. Người Nhật tin rằng vào thời khắc chuyển mùa, tà khí dễ xuất hiện, quỷ dữ từ âm giới cũng dễ lạc lối vào nhân gian.
Vào dịp Tiết Phân mùa xuân, người ta ném đậu vào những con quỷ (oni) có đôi mắt to để xua đuổi chúng và cầu mong sức khỏe, bình an.

4. [ Mùa xuân] – Cầu mùa khi cấy lúa

Lễ hội cấy lúa được tổ chức rộn ràng từ lúc hoa bắt đầu nở đến mùa mưa. Với lịch sử hơn 2000 năm, nhiều lễ hội có người tham gia đội mũ hoa rực rỡ. Việc hoa nở vào mùa xuân được coi là điềm báo vụ mùa bội thu vào mùa thu. Tại đền Ooi Hachimangu (Shizuoka), các thanh niên đội vương miện hoa cao hơn 1 mét, vừa nhảy múa vừa khấn thần linh cho hoa nở rực rỡ.
Cũng như nông nghiệp xưa kia dựa vào “kết” – tinh thần cộng đồng cùng hợp tác, các lễ hội cấy lúa cũng mang tính cộng đồng. Cả làng cùng hát khúc ca cấy lúa, cảm tạ thần lúa. Hình ảnh các cô gái “saotome” cấy lúa là một biểu tượng đậm chất Nhật Bản.

5. [ Mùa mưa] – Bảo vệ lúa khỏi côn trùng

Vào mùa mưa, để xua đuổi côn trùng hại lúa, người ta tổ chức “Mushi-okuri” (tiễn sâu bọ). Ở Đông Nhật Bản, người ta tạo hình côn trùng khổng lồ bằng rơm, dụ sâu bọ ra bờ ruộng rồi đốt đi hoặc thả trôi sông biển.
Ở Tây Nhật Bản, người ta gắn nghi lễ này với truyền thuyết về võ tướng Heike – Saito Sanemori, người đã tử trận vì ngã ngựa trên rơm. Ông để lại lời nguyền: “ta sẽ trở thành sâu bọ làm hại ruộng lúa”. Vì vậy, họ tạo hình bù nhìn Sanemori cưỡi ngựa rơm, đi quanh làng rồi tiêu diệt cùng với sâu bọ.

6. [ Mùa hè] – Xua đuổi dịch bệnh do linh hồn xấu

Mùa hè nóng ẩm là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển, khiến dịch bệnh lan rộng. Người xưa tin rằng nguyên nhân là do linh hồn xấu nên tổ chức các lễ hội sôi động để xua đuổi chúng.
Một trong những lễ hội lâu đời nhất là Gion Matsuri ở Kyoto, bắt đầu vào thời kỳ Jogan (859–877) để xua dịch bệnh. Ban đầu, người ta dựng 66 ngọn giáo tương ứng với số tỉnh thời đó và rước kiệu thần Gozu Tenno (vị thần dịch bệnh) từ đền Gion (nay là Yasaka-jinja). Về sau, giáo phát triển thành các xe hoa “Yamahoko” tráng lệ, biến lễ hội thành một trong những lễ hội hoa mỹ nhất Nhật Bản.
Lễ hội pháo hoa mùa hè cũng có nguồn gốc từ nghi lễ trấn yểm tai ương. Lễ hội pháo hoa Sumidagawa tại Tokyo được tổ chức lần đầu vào thời Kyoho (1716–1736), để tưởng niệm nạn đói và dịch bệnh, đồng thời cầu an bằng pháo hoa rực rỡ.
Tại Tohoku, những lễ hội như Aomori Nebuta hay Yamagata Hanagasa Matsuri thể hiện tinh thần bùng nổ sau mùa đông dài bằng các điệu múa, diễu hành tưng bừng, thu hút du khách từ khắp nơi.

7. [ Mùa thu] – Cảm tạ mùa gặt

Mùa thu – mùa thu hoạch, người Nhật dâng “hạt lúa đầu mùa” lên thần linh, cảm tạ mùa màng bội thu và cầu mong năm sau tiếp tục được mùa. Nghi lễ “Niiname-sai” – nghi lễ hoàng cung được ghi chép trong Nihon Shoki (biên soạn năm 720) là ví dụ tiêu biểu.
Người ta tổ chức rước kiệu và xe hoa quanh làng, giới thiệu những bó lúa nặng trĩu và hình ảnh phơi lúa trên giàn tre “hazakake”. Ở lễ hội “Kawagoe Matsuri” tỉnh Saitama, 29 xe hoa lộng lẫy diễu hành qua khu phố cổ, biến mùa thu thành mùa lễ hội náo nhiệt nhất Nhật Bản.

8. [ Mùa đông] – Hồi sinh linh hồn

Vào mùa đông, người dân dâng lễ “Yokagura” (nhạc thần đêm) để tiễn thần lúa về núi. Vào Đông chí – khi ngày ngắn nhất, người ta tin rằng linh hồn con người yếu đi, nên tổ chức nghi lễ hồi sinh sinh khí.
Lễ hội “Shimotsuki” tại Iida (Nagano) và “Hana Matsuri” ở vùng Oku-Mikawa (Aichi) là nơi tổ chức nghi lễ “Yudate Kagura”, nơi nước nóng được đun sôi trong vạc và vảy lên người dân như hơi thở của thần linh, giúp phục hồi linh hồn và đón năm mới bình an.