Lịch sử và nguồn gốc của lễ hội Tanabata

Tanabata (Thất Tịch) được đọc là tanabata hoặc shichiseki, là một lễ hội lâu đời ở Nhật Bản, được xem là một trong năm tiết lễ quan trọng trong năm (ngũ tiết cú).
Vào đêm ngày 7 tháng 7 hàng năm, người ta có thói quen treo những tấm giấy nguyện ước đầy màu sắc (tanzaku) và các đồ trang trí khác lên cành cây tre rồi cầu nguyện với các vì sao. Có lẽ bạn cũng từng khi còn nhỏ viết điều ước lên tanzaku và gửi gắm lời cầu nguyện đến Orihime (Chức Nữ) và Hikoboshi (Ngưu Lang) đúng không?
Vậy lễ hội Tanabata bắt đầu từ khi nào, và như thế nào? Có rất nhiều thuyết về nguồn gốc của lễ hội này.

1. "Tanabata" (棚機) là gì?

“Tanabata” là một nghi lễ thanh tẩy cổ xưa của Nhật Bản. Trong đó, những cô gái trẻ được chọn sẽ dệt vải kimono để dâng lên thần linh, cầu mong mùa màng bội thu và xua tan điều ô uế cho dân làng.
Cô gái được chọn gọi là Tanabatatsume (棚機女) – sống biệt lập trong một căn lều dệt vải bên dòng sông trong lành, dùng chiếc khung dệt gọi là tanabata để dệt vải bằng tất cả sự thành tâm.
Khi Phật giáo du nhập vào Nhật Bản, lễ này được tổ chức vào đêm ngày 7 tháng 7 như một phần chuẩn bị cho lễ Obon, và chữ 七夕 hiện tại đọc là Tanabata cũng xuất phát từ đây.

2. Truyền thuyết về Orihime và Hikoboshi

Ngôi sao Orihime (Chức Nữ, sao Vega thuộc chòm Thiên Cầm) được xem là thần may vá, còn Hikoboshi (Ngưu Lang, sao Altair thuộc chòm Thiên Ưng) là thần nông nghiệp.
Vì vào ngày 7/7 âm lịch, hai ngôi sao này nằm đối diện nhau qua dải Ngân Hà và tỏa sáng rực rỡ nhất, nên người Trung Quốc xưa xem đây là ngày hai người gặp lại nhau – hình thành nên truyền thuyết Tanabata.
Tanabata mà trời mưa – liệu họ có gặp được nhau không?
Có nơi tin rằng chỉ cần mưa là họ không thể gặp, nhưng cũng có nơi lại cho rằng mưa là nước mắt hạnh phúc của Orihime, và mưa giúp rửa sạch tội lỗi. Ngược lại, một số nơi lại cầu mưa để họ không gặp, vì tin rằng khi hai người gặp nhau thì dịch bệnh sẽ xảy ra. Vì lễ Tanabata xưa tổ chức vào khoảng tháng 8 (theo âm lịch), có thể người dân trong mùa hạn hán cầu mưa qua nghi lễ này.

3. "Kikōden" (乞巧奠) là gì?

“Kikōden” là một tập tục Trung Hoa vào ngày 7 tháng 7, nơi người ta cầu nguyện để giỏi hơn trong việc dệt vải và may vá, mong được ban phúc như sao Orihime.
Người xưa bày kim chỉ, kim may trên bàn thờ trong sân và cầu nguyện với các vì sao. Sau đó, họ bắt đầu cầu cho sự tiến bộ trong nghệ thuật, thư pháp và học vấn.

4. Lễ hội Tanabata được truyền vào Nhật như thế nào?

Vào thời Heian, truyền thuyết được truyền vào Nhật và triều đình tổ chức nghi lễ Tanabata. Các quý tộc bày các loại đào, lê, cà tím, bí, đậu, cá khô, bào ngư, thắp hương, thưởng thức âm nhạc và thơ ca dưới ánh sao.
Họ cho rằng giọt sương trên lá khoai môn là “nước mắt Ngân Hà”, dùng để hòa mực, rồi viết thơ trên lá cây kaji (một loại cây linh thiêng) để cầu nguyện.

5. Tanabata lan rộng trong dân gian thời Edo

Đến thời Edo, Tanabata trở thành một trong ngũ tiết cú, và dần lan rộng trong dân gian trên khắp nước Nhật.
Người dân bắt đầu dâng hoa quả, cầu mong giỏi thơ ca và học vấn, thay vì viết trên lá kaji thì viết nguyện ước lên tanzaku năm màu (xanh, đỏ, vàng, trắng, đen) – đại diện cho ngũ hành trong triết lý cổ Trung Hoa.
Thay vì treo tanzaku, người Trung Quốc thường treo dây lụa ngũ sắc – tượng trưng cho chỉ dệt vải của Orihime. Họ còn để nước trong thau, thả lá kaji lên và soi hai ngôi sao vào nước để cầu mong hai người được gặp nhau.

6. Tanabata hiện đại

Ngày nay, vào đêm 7/7, người ta tin rằng Orihime và Hikoboshi sẽ tái ngộ, và họ viết các điều ước lên giấy tanzaku treo trên cành tre hoặc trúc.
Cây tre, trúc từ xưa được xem là linh thiêng vì luôn xanh quanh năm và mọc thẳng, có khả năng chứa thần linh. Sau lễ, có nơi sẽ thả tre và tanzaku xuống sông hoặc biển, như một cách gửi đi những điều ô uế cùng điều ước.