Nghệ thuật cắm hoa Ikebana – Kado

Đây là một nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản, nơi con người sử dụng hoa, cành cây, lá theo mùa để tạo nên một không gian sống động. Hiện nay, nghệ thuật này cũng đang thu hút nhiều người yêu thích trên toàn thế giới.

1. “Phép cộng” và “phép trừ”

Bạn có thể dễ dàng trả lời sự khác biệt giữa nghệ thuật cắm hoa phương Tây và Ikebana của Nhật Bản không?
– Nghệ thuật cắm hoa phương Tây thường dùng xốp, sắp xếp hoa một cách đối xứng, lấp đầy không gian theo phong cách hào nhoáng để có thể ngắm nhìn từ mọi phía.
– Ngược lại, Ikebana Nhật Bản tạo nên sự phong phú trong không gian chỉ với một số cành, lá, hoa theo mùa, hài hòa với bình hoa và không gian trưng bày. Đôi khi người ta còn sử dụng cành khô, đá, rêu,… và chỉ ngắm từ một hướng nhất định.
Dụng cụ đặc trưng là “Kenzan” – một đế kim loại gắn những cây kim hướng lên dùng để cắm và cố định cành, hoa.
Chất liệu bình hoa rất đa dạng: gốm, sứ, thủy tinh, gỗ, tre, đồng, sắt, inox,…
Nếu cắm hoa phương Tây là “thẩm mỹ của phép cộng”, thì Ikebana được gọi là “thẩm mỹ của phép trừ” – tức là làm nổi bật vẻ đẹp bằng cách tối giản.

2. Khởi nguồn từ Phật giáo

Ikebana bắt nguồn từ phong tục dâng hoa lên Phật (Phật tiền cung hoa) được du nhập cùng với Phật giáo vào khoảng giữa thế kỷ 6. Trong kiến trúc truyền thống thời Muromachi (1333–1568), bình hoa được trưng trong tokonoma (góc trang trọng trong phòng) để đón tiếp khách.
Cuối thế kỷ 16, trong văn hóa trà đạo được hoàn thiện bởi Sen no Rikyuu, đã xuất hiện kiểu cắm hoa gọi là chabana – những bông hoa giản dị mang tính biểu tượng cao, được đặt trong tokonoma của phòng trà. Ông nhấn mạnh “hãy cắm hoa như thể chúng đang nở ngoài thiên nhiên”.
Phong cách này ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của Ikebana sau này (trích từ website trường phái Sogetsu).

3. Sự hình thành của nghệ thuật Ikebana

Từ giữa thế kỷ 17, Ikebana đã phát triển độc lập khỏi trà đạo. Trường phái Ikenobo, được xem là lâu đời nhất, ra đời từ thời Muromachi khi một nhà sư tên là Ikenobo Senkei được mời đến cắm hoa và trở nên nổi tiếng. Sau đó, Sen’ō phát triển lý thuyết cắm hoa, cho rằng không chỉ yêu cái đẹp của hoa mà còn cần thể hiện được cảm xúc, thẩm mỹ của cây cỏ, kể cả cành khô.
Tư tưởng này còn được nhắc đến trong bài phát biểu nhận giải Nobel của Kawabata Yasunari, góp phần đưa Ikebana ra thế giới.
Ikebana không chỉ là nghệ thuật trang trí, mà còn là sự tu dưỡng tinh thần, rèn luyện phép tắc và tôn trọng sự sống của loài hoa.
Qua thời gian, Ikebana phát triển nhiều kiểu khác nhau:
– Rikka (立花): Phong cách cổ điển nhất
– Shōka (生花): Phổ biến thời Edo, dùng 1–3 loại hoa
– Heika (瓶花): Dùng bình thon cao, cắm dọc
– Moribana (盛り花): Dùng khay nông (suiban), cắm theo kiểu phong cảnh
Để biểu đạt nghệ thuật, người ta còn sử dụng đá, rêu, vật thể sắt sáng tạo,… Người học Ikebana cần biết nhiều kỹ thuật cố định hoa, luyện tập lâu dài để thành thạo.
Ngày nay, Ikebana được trưng bày ở sảnh khách sạn, cửa hàng, hoặc trong nhà (phòng khách, lối vào), làm đẹp thêm cho đời sống.

4. Ba trường phái tiêu biểu

Ở Nhật Bản, có hơn 100 dòng phái nghệ thuật cắm hoa, được gọi là “Ikebana”. Dưới đây là ba dòng phái tiêu biểu:
Dòng phái lâu đời nhất, với lịch sử hơn 550 năm và số lượng thành viên lớn nhất, là “Ikebana Ikebon”. Một dòng phái khác là “Sōgetsu-ryū”, được sáng lập vào năm 1927 bởi Tetsugawara Sōfū, đề xuất một cách tiếp cận tự do trong sáng tạo. Cuối cùng, “Ohara-ryū” do tổ sư Ohara Unshin sáng lập, đã mở ra con đường của nghệ thuật cắm hoa hiện đại với phong cách “seika” (cắm hoa trang trọng).
– Ikebon: Tác phẩm của Ikebana Kado-iemoto thế hệ 45, Ikebona Senei. Phong cách “Tachibana Shinpu-tai”. Vật liệu hoa: Ocloreuka, Anthurium, Gropa, Nerine, Doudan Tsutsuji, Oncidium.
– Sōgetsu-ryū: Tác phẩm của Tetsugawara Akane, gia tộc Iemoto. Vật liệu hoa: Mận, Tulip. Chụp ảnh: Wada Kei.
– Ohara-ryū: Tác phẩm “Seika” của Ohara-ryū thể hiện cảnh quan thiên nhiên trên mặt nước.

5. Lớp học trải nghiệm dành cho người mới

Tại mỗi trường phái đều có lớp dạy cơ bản, nâng cao, hướng tới thi lấy bằng. Người mới có thể tham gia lớp học thử. Việc luyện tập lâu dài có thể giúp người học đạt được “chứng chỉ” và trở thành giáo viên mở lớp riêng.
Hiện nay, các trường phái còn có chi nhánh ở nước ngoài, tổ chức triển lãm, hội thảo, góp phần truyền bá văn hóa truyền thống Nhật Bản ra thế giới.