Nghi thức bàn ăn Nhật Bản – Ẩm thực và lễ nghĩa

Item: Nghi thức bàn ăn Nhật Bản – Ẩm thực và lễ nghĩa
Rating: 5
Author: Mi Tran

Ẩm thực Nhật Bản không chỉ nổi tiếng bởi sự tinh tế trong hương vị và cách trình bày, mà còn bởi nghi thức và phép tắc trên bàn ăn (食事のマナー – shokuji no manā).
Đối với người Nhật, bữa ăn là một nghi lễ văn hóa: ăn không chỉ để no, mà còn để bày tỏ lòng biết ơn, sự tôn trọng và tinh thần Wa – hòa hợp với con người và thiên nhiên.

1. Cách sử dụng khăn ướt (Oshibori)

Khi dùng bữa tại quán ăn hoặc nhà hàng tại Nhật, khách hàng sẽ được phục vụ khăn ướt (oshibori). Tùy từng quán mà có thể là khăn giấy ướt hoặc khăn vải ướt, nhưng oshibori chỉ được dùng để lau tay. Việc dùng nó để lau miệng hoặc bàn ăn được xem là vi phạm phép tắc ứng xử (mất lịch sự), vì vậy cần đặc biệt lưu ý.

2. Lời chào trước và sau bữa ăn

Trong văn hóa nghi thức ăn uống của Nhật Bản, việc chắp tay và chào trước – sau bữa ăn là một thói quen rất quan trọng.

“Itadakimasu” (いただきます): được nói trước khi ăn, nghĩa là “Con xin đón nhận món ăn”. Đây là lời cảm ơn đối với người nấu, với thiên nhiên, và cả sinh mệnh của nguyên liệu đã trở thành món ăn.
“Gochisousama deshita” (ごちそうさまでした): được nói sau khi ăn, nghĩa là “Cảm ơn vì bữa tiệc ngon”. Nó thể hiện sự trân trọng và kết thúc bữa ăn một cách trang trọng.

3. Quy tắc sử dụng đũa (箸のマナー)

Trong văn hóa Nhật Bản, cách sử dụng đũa (箸の使い方) được coi là vô cùng quan trọng. Nếu dùng sai, bạn có thể khiến người cùng bàn cảm thấy khó chịu hoặc để lại ấn tượng không sạch sẽ. Vì vậy, cần đặc biệt chú ý tránh các hành vi sau:

Tate-bashi (立て箸): Cắm đũa thẳng đứng vào bát cơm -> Gợi đến nghi thức cúng người đã khuất.
Tataki-bashi (叩き箸): Gõ đũa vào bát hoặc bàn -> Bị xem là thiếu lịch sự.
Sashi-bashi (刺し箸): Dùng đũa cắm vào thức ăn để ăn -> Trông thiếu lịch sự, giống nghi lễ tang lễ.
Mayoi-bashi (迷い箸): Lưỡng lự, đưa đũa lướt qua nhiều món khi chọn -> Gây cảm giác do dự, không tôn trọng món ăn.
Yose-bashi (寄せ箸): Dùng đũa kéo bát hoặc đĩa về phía mình -> Bị coi là thô lỗ, không sạch sẽ.
Neburi-bashi (ねぶり箸): Đưa đầu đũa vào miệng để liếm thức ăn còn sót -> Bị xem là mất vệ sinh, thiếu ý tứ.
Nigiri-bashi (にぎり箸): Cầm đũa kiểu nắm chặt trong tay -> Dáng vẻ vụng về, giống trẻ con.
Watashi-bashi (わたし箸): Đặt đũa ngang trên miệng bát/đĩa khi đang ăn dở -> Mang ý nghĩa “ăn dở bỏ đi”, bị coi là thất lễ, không tôn trọng thức ăn.
Sakasa-bashi (逆さ箸): Dùng đầu ngược của đũa để gắp thức ăn chia sẻ -> Dù có ý tốt, nhưng gây cảm giác không sạch sẽ
Saguri-bashi (探り箸): Dùng đũa bới, tìm kiếm trong món ăn để chọn miếng ngon nhất -> Bị xem là thiếu tôn trọng món ăn và gây khó chịu cho người ăn cùng

4. Các phép lịch sự khi xử lý bát đĩa & việc ăn uống

Bắt đầu với món có vị nhẹ như súp, sau đó ăn cơm và các món mặn, cuối cùng món đậm – để không làm mất cảm giác vị tinh tế của các món nhẹ.
Có thể uống nước súp từ bát (không nhất thiết phải dùng thìa). Nhưng khi bát có nắp, sau khi ăn xong, đặt nắp lên như lúc mới nhận – không lật ngược nắp.
Trong món cá nướng hoặc món có xương, nên ăn phần đầu (đầu cá) trước (phía trái) – vì thường đầu cá được đặt về phía người ăn.
Đối với các món lớn không dùng đũa để cắt, nếu không thể cắt bằng đũa, cắt nhỏ trước trong đĩa, sau đó mới gắp ăn.
Không lấy thức ăn đã gắp rồi bỏ lại vào đĩa: Hành động này có thể khiến người khác cảm thấy khó chịu.
Không dùng tay chống bàn hay để cùi chỏ lên bàn khi ăn – giữ tư thế thanh lịch, lịch sự.
Không xếp chồng đĩa/ bát đã đùng: Việc xếp đĩa bát lên nhau sau khi ăn bị xem là bất lịch sự vì có thể làm bẩn mặt dưới.

4. Nghi thức chia sẻ món ăn

Trong bữa ăn gia đình hoặc tiệc tùng, món ăn thường được dọn chung. Người Nhật có thói quen:

Dùng muỗng gắp riêng để lấy thức ăn chung.
Chia phần nhỏ, bày vào đĩa riêng để mọi người đều được thưởng thức.
Điều này phản ánh tinh thần Wa – không ai chiếm phần nhiều, tất cả đều hài hòa.

5. Nghi thức uống rượu sake

Trong các dịp đặc biệt, rượu sake được coi là “linh hồn của giao tiếp”:

Khi rót rượu, không tự rót cho mình mà rót cho người khác, thể hiện sự quan tâm.
Khi nhận rượu, phải nâng ly bằng hai tay.
Khi uống, đợi mọi người nâng ly rồi mới cùng hô “Kanpai!” (乾杯 – Cạn ly).

6. Ý nghĩa của phép tắc bàn ăn trong văn hóa Nhật

Tôn trọng thiên nhiên: Biết ơn từng hạt gạo, con cá, ngọn rau.
Tôn trọng con người: Người nấu, người cùng ăn, và cả chính bản thân mình.
Nuôi dưỡng tinh thần Wa: Mọi hành vi nhỏ bé trên bàn ăn đều phản ánh sự hòa hợp, kỷ luật và nhân cách.

Nghi thức bàn ăn ở Nhật Bản không hề khắt khe, mà là biểu hiện tinh tế của lòng biết ơn và sự hòa hợp.
Từ câu chào Itadakimasu, cách cầm đũa, đến việc uống sake cùng nhau – tất cả tạo nên một “ngôn ngữ không lời” của Wa trong đời sống thường nhật.

Trong một thế giới ngày càng gấp gáp, giữ gìn phép tắc bàn ăn chính là giữ gìn sự tôn trọng và nhân văn – cốt lõi của văn hóa Nhật Bản.