Nghi thức bàn ăn Nhật Bản – Ẩm thực và lễ nghĩa

Item: Nghi thức bàn ăn Nhật Bản – Ẩm thực và lễ nghĩa
Rating: 5
Author: Mi Tran

Ẩm thực Nhật Bản không chỉ nổi tiếng bởi sự tinh tế trong hương vị và cách trình bày, mà còn bởi nghi thức và phép tắc trên bàn ăn (食事のマナー – shokuji no manā).
Đối với người Nhật, bữa ăn là một nghi lễ văn hóa: ăn không chỉ để no, mà còn để bày tỏ lòng biết ơn, sự tôn trọng và tinh thần Wa – hòa hợp với con người và thiên nhiên.

1. Lời chào trước và sau bữa ăn

“Itadakimasu” (いただきます): được nói trước khi ăn, nghĩa là “Con xin đón nhận món ăn”. Đây là lời cảm ơn đối với người nấu, với thiên nhiên, và cả sinh mệnh của nguyên liệu đã trở thành món ăn.
“Gochisousama deshita” (ごちそうさまでした): được nói sau khi ăn, nghĩa là “Cảm ơn vì bữa tiệc ngon”. Nó thể hiện sự trân trọng và kết thúc bữa ăn một cách trang trọng.

2. Cách sử dụng đũa – linh hồn của phép tắc

Người Nhật có nhiều quy tắc khi sử dụng đũa (箸 – hashi):

Đúng phép: cầm đũa gọn gàng, gắp thức ăn một cách nhẹ nhàng, dùng đũa chuyển sang đĩa riêng thay vì ăn trực tiếp từ đĩa chung.
Những điều cấm kỵ:

Cắm đũa thẳng đứng vào bát cơm (giống nghi thức cúng tang).
Chuyền thức ăn trực tiếp từ đũa sang đũa (gợi liên tưởng đến lễ tang, khi chuyển xương cốt).
Chơi đùa, gõ đũa vào bát.

3. Thứ tự và cách ăn món ăn

Cơm và súp ăn xen kẽ: Người Nhật thường ăn một miếng cơm, rồi húp một thìa súp miso, tạo sự cân bằng hương vị.
Ăn theo phần nhỏ: Thức ăn được gắp từng ít một, không xúc đầy miệng.
Ăn hết món ăn: Việc ăn hết (thậm chí đến hạt cơm cuối cùng) thể hiện lòng biết ơn và tránh lãng phí.
Bát cơm, bát canh phải nâng lên khi ăn: Không để bát trên bàn rồi cúi xuống.

4. Nghi thức chia sẻ món ăn

Trong bữa ăn gia đình hoặc tiệc tùng, món ăn thường được dọn chung. Người Nhật có thói quen:

Dùng đầu đũa ngược lại hoặc muỗng gắp riêng để lấy thức ăn chung.
Chia phần nhỏ, bày vào đĩa riêng để mọi người đều được thưởng thức.
Điều này phản ánh tinh thần Wa – không ai chiếm phần nhiều, tất cả đều hài hòa.

5. Nghi thức uống rượu sake

Trong các dịp đặc biệt, rượu sake được coi là “linh hồn của giao tiếp”:

Khi rót rượu, không tự rót cho mình mà rót cho người khác, thể hiện sự quan tâm.
Khi nhận rượu, phải nâng ly bằng hai tay.
Khi uống, đợi mọi người nâng ly rồi mới cùng hô “Kanpai!” (乾杯 – Cạn ly).

6. Ý nghĩa của phép tắc bàn ăn trong văn hóa Nhật

Tôn trọng thiên nhiên: Biết ơn từng hạt gạo, con cá, ngọn rau.
Tôn trọng con người: Người nấu, người cùng ăn, và cả chính bản thân mình.
Nuôi dưỡng tinh thần Wa: Mọi hành vi nhỏ bé trên bàn ăn đều phản ánh sự hòa hợp, kỷ luật và nhân cách.

Nghi thức bàn ăn ở Nhật Bản không hề khắt khe, mà là biểu hiện tinh tế của lòng biết ơn và sự hòa hợp.
Từ câu chào Itadakimasu, cách cầm đũa, đến việc uống sake cùng nhau – tất cả tạo nên một “ngôn ngữ không lời” của Wa trong đời sống thường nhật.

Trong một thế giới ngày càng gấp gáp, giữ gìn phép tắc bàn ăn chính là giữ gìn sự tôn trọng và nhân văn – cốt lõi của văn hóa Nhật Bản.