Trăng Rằm Trung Thu: Thời điểm, cách ngắm trăng và bánh Dango

Trung Thu Danh Nguyệt hay Đêm Rằm (ngày 15 Âm lịch) là khi nào? Cách thưởng thức lễ Ngắm Trăng và công thức làm Bánh Dango Ngắm Trăng.

Khi mùa thu đến, mặt trăng lơ lửng trên bầu trời đêm trong vắt trở nên đặc biệt đẹp. Mặt trăng lên vào Đêm Rằm (ngày 15 Âm lịch) còn được gọi là ‘Trung Thu Danh Nguyệt’, và phong tục trang trí cỏ Susuki (cỏ lau) cùng dâng cúng Bánh Dango Ngắm Trăng vẫn được kế thừa cho đến ngày nay. Tại sao bạn không thử chiêm ngưỡng Trung Thu Danh Nguyệt vào Đêm Rằm và cảm nhận sự ghé thăm của mùa thu? Chúng tôi cũng sẽ giới thiệu nguồn gốc của ‘Trung Thu Danh Nguyệt’, phong tục độc đáo của Nhật Bản là ‘Đêm Mười Ba’, cùng với công thức làm Bánh Dango Ngắm Trăng không thể thiếu.

Nguồn gốc của 'Đêm Rằm' (ngày 15 Âm lịch) và 'Trung Thu Danh Nguyệt' (Trăng Rằm Đẹp Nhất Mùa Thu), nghi lễ truyền thống của mùa thu.

Chắc hẳn nhiều người bắt đầu nghĩ: ‘Đêm Rằm năm nay là khi nào?’ khi tháng 9 đến. Ngày Đêm Rằm được tính theo Âm lịch (lịch cũ) nên thay đổi hàng năm; chẳng hạn, Đêm Rằm năm 2024 là thứ Ba, ngày 17 tháng 9, nhưng năm 2025 là thứ Hai, ngày 6 tháng 10, và năm 2026 là thứ Sáu, ngày 25 tháng 9.

Về cơ bản, ‘Đêm Rằm’ (十五夜– Jūgoya) dùng để chỉ đêm ngày 15 hàng tháng theo Âm lịch.

Trong Âm lịch, mùa thu được tính từ tháng 7 đến tháng 9, và ngày 15 tháng 8, nằm ở giữa mùa thu, được gọi là ‘Trung Thu’ (中秋). Mặt trăng lên vào ngày này được cho là đẹp nhất trong năm, nên nó được gọi là ‘Trung Thu Danh Nguyệt’ (中秋の名月). Mặc dù về bản chất Đêm Rằm diễn ra hàng tháng, nhưng ngày nay, ‘Đêm Rằm’ thường được dùng với ý nghĩa là ‘Trung Thu Danh Nguyệt’.

Mặc dù chúng ta có ấn tượng rằng ‘Đêm Rằm (Trung Thu Danh Nguyệt) là Trăng tròn’, nhưng do sự biến động phức tạp của chu kỳ mặt trăng, nó không nhất thiết phải là Trăng tròn tuyệt đối. Ví dụ, Đêm Rằm năm 2024 là đêm thứ Ba, ngày 17 tháng 9, nhưng Trăng tròn thực sự lại là ngày hôm sau, thứ Tư, ngày 18 tháng 9.

Phong tục ngắm trăng vào Đêm Rằm (Trung Thu Danh Nguyệt) bắt đầu từ khi nào? Ở Trung Quốc, nghi lễ ‘Trung Thu Tiết’ (中秋節) mừng giữa mùa thu đã được tổ chức từ thời cổ đại. ‘Trung Thu Tiết’ đã được truyền sang Nhật Bản vào thời kỳ Heian và dần hình thành nên phong tục ngắm trăng vào Đêm Rằm. Cho đến ngày nay, phong tục trang trí bánh Dango Ngắm Trăng và cỏ Susuki (cỏ lau) để thưởng thức vẻ đẹp của mặt trăng vẫn còn được giữ gìn.

Cũng có giả thuyết cho rằng nguồn gốc của Đêm Rằm ở Nhật Bản là việc dâng cúng bánh Dango tròn tượng trưng cho Trăng tròn và cỏ Susuki tượng trưng cho bông lúa, để bày tỏ lòng biết ơn về mùa màng bội thu vào dịp Trung Thu Danh Nguyệt. Người ta kể rằng ngày xưa, các loại nông sản thu hoạch mùa thu như khoai sọ và hạt dẻ cũng được dùng làm đồ cúng. Có thể nói, Đêm Rằm là một sự kiện thường niên gắn bó sâu sắc với ‘nông nghiệp’, vốn rất quan trọng đối với người Nhật.

Phong tục 'Đêm Mười Ba' (ngày 13 Âm lịch) là gì, một truyền thống có nguồn gốc từ Nhật Bản nhằm ăn mừng vụ thu hoạch hạt dẻ và đậu?

Ngoài ra, bạn có biết còn có phong tục ‘Đêm Mười Ba’ (十三夜) với cái tên tương tự như Đêm Rằm (十五夜) không? Đêm Mười Ba dùng để chỉ lễ ngắm trăng được tổ chức vào đêm ngày 13 tháng 9 theo Âm lịch (lịch cũ). Như đã đề cập ở trên, Đêm Rằm được cho là truyền từ Trung Quốc, nhưng Đêm Mười Ba lại được xem là một nghi lễ có nguồn gốc từ Nhật Bản. Lý do ngắm trăng vào Đêm Mười Ba là vì ‘mặt trăng lên vào đêm Mười Ba được coi là đẹp thứ hai, sau Đêm Rằm’.

Trong khi Đêm Rằm có biệt danh là ‘Trăng Khoai Sọ’ vì dâng cúng khoai sọ, thì Đêm Mười Ba còn được gọi là ‘Trăng Hạt Dẻ’ hoặc ‘Trăng Đậu’, vì nó cũng là dịp mừng vụ thu hoạch hạt dẻ và đậu.

Bánh Dango Ngắm Trăng có hình dạng khác nhau tùy theo vùng miền không?

Ở vùng Kansai, bánh Dango thường được nặn thành hình giọt nước và được bọc bởi nhân đậu đỏ nghiền mịn (anko). Điều này được cho là để mô phỏng hình dáng củ khoai sọ, dựa trên biệt danh ‘Trăng Khoai Sọ’ (芋名月) của Đêm Rằm.”

Bánh Dango Ngắm Trăng hình giọt nước tương tự cũng được thấy ở tỉnh Aichi. Tuy nhiên, bánh Dango ở Aichi chỉ có phần bột, không bọc nhân đậu đỏ, và cũng được cho là mô phỏng củ khoai sọ. Bánh Dango Ngắm Trăng ở tỉnh Shizuoka lại có đặc điểm là được vo tròn rồi làm dẹt, sau đó ấn lõm ở giữa. Do có hình dạng giống cái rốn, chúng còn được gọi là ‘Heso Mochi’ (へそもち) hay ‘Heso Dango’ (へそ団子). Ở tỉnh Okinawa, loại bánh Fuchagi (ふちゃぎ) – bánh mochi hình bầu dục được phủ đầy đậu đỏ luộc – được dùng làm đồ cúng trong Đêm Rằm.

Khi dâng cúng Bánh Dango Ngắm Trăng, chúng ta thường xếp những viên Dango tròn thành hình kim tự tháp. Hình dạng này cũng có lý do; người ta cho rằng việc xếp Dango hướng lên trời là để bày tỏ lòng biết ơn đối với Mặt trăng vì vụ mùa bội thu. Hơn nữa, người xưa tin rằng việc ăn Dango đã được cúng sẽ mang lại sức khỏe và hạnh phúc. Rõ ràng, Dango cúng trong Đêm Rằm không chỉ đơn thuần là vật trang trí ngắm trăng.

Chỉ cần nhào và luộc! Giới thiệu công thức làm Bánh Dango Ngắm Trăng.

Bánh Dango Ngắm Trăng có thể tự làm tại nhà một cách đáng ngạc nhiên. Lần này, chúng tôi xin giới thiệu công thức làm Bánh Dango Ngắm Trăng từ bột Dango.

Bánh Dango Ngắm Trăng 【Nguyên liệu (cho 15 viên)】

Bột Dango (団子粉): 100g
Đường (砂糖): 10g
Nước (水): 80ml

【Cách làm】

Cho bột Dango và đường vào tô, vừa thêm nước từ từ vừa dùng spatula trộn nhẹ.
Sau khi cho hết nước, dùng tay nhào kỹ. Khi bột đạt độ cứng bằng dái tai, chia thành 15 phần bằng nhau và vo tròn.
- Nếu bột quá cứng, hãy thêm nước vừa đủ.
Đun sôi nhiều nước trong nồi, cho các viên bột đã vo (ở bước 2) vào luộc. Khi Dango nổi lên, giảm lửa nhỏ và luộc thêm khoảng 3 phút.
Sau khi luộc xong, vớt Dango ra và cho vào nước lạnh. Khi Dango nguội, vớt ra để ráo nước và bày lên đĩa.”

Vì bánh Dango có hương vị mộc mạc, bạn có thể thưởng thức ngon hơn bằng cách rưới nước sốt Mitarashi (ngọt mặn), bột đậu nành rang Kinako, hoặc nhân đậu đỏ Anko lên trên.

Bột Dango được làm từ gạo nếp và gạo tẻ nên khi làm bánh Dango sẽ có độ đàn hồi vừa phải nhưng vẫn dễ ăn; tuy nhiên, bạn cũng có thể thay thế bằng bột Shiratamako. Bột Shiratamako chỉ làm từ gạo nếp nên sẽ cho ra những viên Dango dai, dẻo và mịn màng.

Sau khi làm xong Bánh Dango Ngắm Trăng, hãy sắp xếp chúng thật đẹp để trang trí. Theo truyền thống, bánh được đặt trên bệ gỗ Sanpō, nhưng ở nhà, bạn có thể dùng đĩa hoặc khay. Hãy lót giấy trắng như Hanshi, giấy lót tempura, hoặc giấy nến lên đĩa, hoặc nếu không có giấy, bạn có thể xếp bánh trực tiếp lên đĩa.

Về cơ bản, bạn nên chuẩn bị 15 viên Dango (tượng trưng cho Đêm Rằm) và xếp chúng thành tháp: 9 viên ở tầng dưới cùng, 4 viên ở tầng giữa, và 2 viên ở tầng trên cùng. Tuy nhiên, cũng có trường hợp chỉ chuẩn bị 5 viên Dango, hoặc xếp 12 viên (hoặc 13 viên nếu là năm nhuận) tương ứng với số lần trăng tròn trong năm. Ngoài ra, vào Đêm Mười Ba, người ta thường trang trí 13 viên Dango Ngắm Trăng.

Giống như ‘Ngắm Trăng’ (Tsukimi) là một từ chỉ mùa thu trong thể thơ haiku, Đêm Rằm có thể coi là một phong tục tiêu biểu của mùa thu. Việc trang trí Bánh Dango Ngắm Trăng và cỏ Susuki, rồi ngước nhìn Trung Thu Danh Nguyệt sẽ giúp chúng ta cảm nhận được sự ghé thăm của mùa thu. Tại sao bạn không thử dâng cúng Bánh Dango Ngắm Trăng tự làm và cầu nguyện sức khỏe, hạnh phúc dưới ánh Trung Thu Danh Nguyệt tuyệt đẹp vào Đêm Rằm năm nay?