WA – Khi hòa hợp trở thành thói quen của người Nhật

Nếu trong lịch sử, Wa (和) là tư tưởng cốt lõi để xây dựng quốc gia, thì trong đời sống hiện tại, nó trở thành kim chỉ nam ứng xử hằng ngày. Người Nhật từ nhỏ đã được giáo dục rằng: “Hãy sống sao cho hòa hợp với tập thể, tránh gây phiền hà cho người khác.”

Điều này tạo nên một xã hội nơi mà trật tự, nhường nhịn và tinh thần tập thể luôn được đặt lên hàng đầu.

1. Văn hóa giao tiếp – tránh đối đầu trực diện

Một trong những cách thể hiện rõ nhất của Wa trong đời sống thường nhật là cách giao tiếp:

Người Nhật thường tránh nói “không” thẳng thừng, thay vào đó dùng những cách diễn đạt nhẹ nhàng hơn như “chotto muzukashii desu ne” (có lẽ hơi khó…).
Họ cũng tránh bày tỏ cảm xúc quá mạnh mẽ, nhất là những cảm xúc tiêu cực, để không gây bất hòa.
Thói quen xin lỗi (sumimasen, gomen nasai) được sử dụng rất thường xuyên, không chỉ khi có lỗi mà còn để thể hiện sự khiêm nhường, tránh xung đột.

2. Tinh thần tập thể trong sinh hoạt

Từ trường học đến công sở, Wa được rèn luyện như một thói quen:

Ở trường học: học sinh được phân công trực nhật lớp, cùng nhau dọn vệ sinh trường học. Mục đích không chỉ là giữ sạch sẽ mà còn để rèn tinh thần hợp tác.
Trong công sở: nhiều quyết định được đưa ra dựa trên đồng thuận tập thể (ringi system) thay vì ý chí cá nhân.
Trong cộng đồng: các lễ hội matsuri không chỉ là vui chơi, mà còn là cơ hội để người dân cùng nhau gắn kết, củng cố tình làng nghĩa xóm.

3. Văn hóa nhường nhịn nơi công cộng

Trong không gian công cộng, Wa thể hiện rất rõ:

Người Nhật xếp hàng trật tự ở nhà ga, cửa hàng tiện lợi, hay thậm chí tại thang cuốn.
Trên tàu điện, họ giữ trật tự, hạn chế nói chuyện điện thoại để không ảnh hưởng người khác.
Ghế ưu tiên (優先席) luôn được để dành cho người già, phụ nữ mang thai, người khuyết tật.

Điều này xuất phát từ tư tưởng: “Không làm phiền người khác” (迷惑をかけない – meiwaku wo kakenai), vốn là một dạng biểu hiện cụ thể của Wa.

4. Wa trong gia đình và bạn bè

Ngay cả trong mối quan hệ gần gũi, Wa vẫn được duy trì:

Trong gia đình: các quyết định lớn thường được bàn bạc để đảm bảo sự đồng thuận.
Trong bạn bè: tránh làm điều khiến người khác khó xử; những câu nói mang tính “giữ mặt mũi” cho nhau được ưa chuộng.
Trong nhóm: khi ăn uống cùng nhau, mọi người thường chờ cho đến khi ai cũng có món ăn rồi mới bắt đầu – một biểu hiện nhỏ nhưng ý nghĩa của sự hòa hợp.

5. Lợi ích và mặt hạn chế của Wa trong đời sống

Lợi ích:

Tạo ra một xã hội trật tự, ít xung đột.
Mỗi cá nhân có ý thức vì tập thể, nhờ đó môi trường chung trở nên hài hòa.
Người nước ngoài khi sống ở Nhật thường cảm nhận được sự “an toàn” và “dễ chịu” từ văn hóa này.

Hạn chế:

Quá coi trọng tập thể có thể khiến cá nhân kìm nén ý kiến, thiếu sự thẳng thắn.
Người trẻ đôi khi cảm thấy áp lực phải “hòa vào số đông”, mất đi sự sáng tạo.
Trong công việc, Wa có thể làm chậm quá trình ra quyết định vì cần sự đồng thuận.

Wa trong đời sống hằng ngày không chỉ là một nét văn hóa, mà đã trở thành thói quen ăn sâu vào tâm thức người Nhật. Từ cách xếp hàng, xin lỗi, làm việc nhóm cho đến việc tránh mâu thuẫn – tất cả đều phản ánh một xã hội coi trọng hòa hợp.

Trong một thế giới đầy cạnh tranh và cá nhân hóa, bài học từ Wa nhắc nhở chúng ta rằng: Đôi khi, sức mạnh thật sự đến từ sự đồng thuận và hòa hợp, chứ không chỉ từ sự nổi bật cá nhân.