Osechi Ryori – Món ăn chào năm mới đầy ý nghĩa

Item: Osechi Ryori – Món ăn chào năm mới đầy ý nghĩa
Rating: 5
Author: Mi Tran

Nhắc đến những món ăn làm nên sắc màu cho bàn tiệc ngày Tết Nhật Bản, không thể không nói đến “Osechi Ryōri” – ẩm thực truyền thống ngày đầu năm. Dù nhiều người thưởng thức Osechi một cách tự nhiên hằng năm, nhưng bạn có biết Osechi gồm bao nhiêu món và ý nghĩa tốt lành, lời chúc may mắn ẩn chứa trong từng món là gì không?

Bài viết này sẽ giới thiệu về lịch sử, ý nghĩa và nguồn gốc của Osechi Ryōri. Ngoài ra, sẽ trình bày cách sắp xếp các món trong hộp.

Hãy cùng tìm hiểu về Osechi Ryōri và cảm nhận vẻ đẹp của “tấm lòng Nhật Bản” (日本のこころ) được lưu truyền qua từng món ăn ngày Tết.

1. Osechi Ryōri là gì?

Chữ “Osechi” (おせち) bắt nguồn từ từ “御節供 (Osechiku)”, có nghĩa là “món ăn đặc biệt dùng để mừng những thời khắc chuyển mùa”.

Ban đầu, “Osechiku” dùng để chỉ các món ăn dâng lên thần linh trong năm tiết lễ lớn (ngũ tiết cú) của Nhật Bản, bao gồm:

Nhân nhật (1/1 âm lịch – ngày 7 tháng 1)
Thượng Tỵ (ngày 3 tháng 3)
Đoan Ngọ (ngày 5 tháng 5)
Thất Tịch (ngày 7 tháng 7)
Trùng Dương (ngày 9 tháng 9)

Tuy nhiên, theo thời gian, trong số các dịp ấy, Tết Nguyên Đán (Oshōgatsu) – thời điểm khởi đầu cho một năm mới – được coi là ngày lễ trọng đại nhất, và vì vậy, từ “Osechi” dần dần trở thành tên gọi riêng cho những món ăn dùng trong dịp Tết Nhật Bản.

Các nguyên liệu trong Osechi thường mang những ước nguyện tốt lành như: mùa màng bội thu, con cháu đông đúc, sức khỏe dồi dào và cuộc sống bình an.

Việc xếp các món ăn vào hộp nhiều tầng (jubako) không chỉ để dâng lên thần linh, mà còn mang ý nghĩa “niềm vui và phúc lành được chồng chất”, tượng trưng cho một khởi đầu may mắn và thịnh vượng trong năm mới.

Sau khi dâng lên thần, người ta cùng nhau ăn Osechi với niềm tin rằng sẽ nhận được sự ban phúc của thần linh. Vì thế, nếu đến Tết mà Osechi chưa được chuẩn bị xong, người ta xem đó là hành động bất kính với thần, và việc nấu nướng phải hoàn tất trước giao thừa.

Hơn nữa, trong quan niệm dân gian Nhật Bản, dao kéo mang ý nghĩa “cắt đứt mối duyên”, nên việc dùng dao trong ngày Tết bị xem là không may. Đây cũng là lý do Osechi luôn được nấu và chuẩn bị sẵn từ những ngày cuối năm.

Vào dịp Tết, người Nhật chuẩn bị đón vị thần năm – “Toshigami-sama” (歳神様), vị thần mang đến hạnh phúc và mùa màng bội thu cho con người. Mỗi gia đình đều dựng cây thông trước cửa (Kadomatsu 門松), bày bánh dày (Kagamimochi 鏡餅) và món canh bánh dày (Ozōni お雑煮) để dâng lễ và chào đón thần linh.

Ban đầu, Osechi Ryōri cũng được chuẩn bị để dâng lên Toshigami-sama. Về sau, việc cùng ăn Osechi được xem là hành động “dùng bữa cùng thần linh”, mang ý nghĩa “rước phúc lành và xua đuổi điều xui xẻo”.

Do đó, Osechi trở thành món ăn thể hiện lòng biết ơn trong ngày đầu năm, đồng thời gửi gắm ước nguyện cho một năm mới bình an, mạnh khỏe và sung túc. Đặc biệt, các nguyên liệu và món ăn trong Osechi thường được chọn lựa theo những cách chơi chữ may mắn (goroawase), nhằm mang lại điềm lành và vận may cho gia đình.

2. Ý nghĩa biểu tượng của các món ăn trong Osechi

Ẩm thực Osechi Ryōri của Nhật Bản được sắp xếp như một bữa ăn theo trình tự các món (giống kaiseki), gồm 5 nhóm chính: món mừng (祝い肴), món khai vị (口取り), món nướng (焼き物), món dấm (酢の物) và món hầm (煮物) — mỗi món đều mang ý nghĩa chúc phúc và điềm lành cho năm mới.

Ngày nay, các hộp hai hoặc ba tầng là phổ biến nhất, đặc biệt trong các bộ Osechi bán tại cửa hàng bách hóa, nhưng hộp năm tầng (五段重) cũng xuất hiện khá thường thấy.

Trong Osechi Ryōri, mỗi tầng của hộp ngũ trọng (五段重) đều mang một ý nghĩa riêng, tượng trưng cho những lời chúc tốt đẹp trong năm mới.

Dưới đây là ý nghĩa của từng tầng:

Tầng trong hộp (お重)	Ý nghĩa biểu trưng
Tầng thứ nhất (Ichinojū – 一の重)	Trường thọ, con cháu sum vầy, gia đình bình an
Tầng thứ hai (Ninojū – 二の重)	Học hành thành đạt, niềm vui, tài lộc dồi dào
Tầng thứ ba (Sannojū – 三の重)	Thăng tiến, sống lâu, vợ chồng hòa thuận
Tầng thứ tư (Yonojū – 与の重)	Sức khỏe, vận may ngày càng tăng, gia đạo hưng thịnh
Tầng thứ năm (Gonojū – 五の重)	Để trống – tượng trưng cho việc đón nhận phúc lành từ thần linh

Ý nghĩa của tầng thứ nhất

Tầng thứ nhất được gọi là “Món ăn chúc mừng” (Iwai-zakana – 祝い肴), mang ý nghĩa trường thọ, con cháu đông đúc, gia đình bình an.

Đây là tầng trên cùng của hộp, cũng là tầng được mở đầu tiên trong ngày Tết, vì vậy nó thường được bày những món thích hợp để dùng cùng rượu sake trong không khí chúc mừng năm mới.

Do có ba món chính nên còn được gọi là “Ba món chúc mừng” (Sanshu no iwai sakana – 三種の祝い肴). Tuy nhiên, giữa các vùng có sự khác biệt:

Vùng Kanto: gồm Kazunoko (trứng cá trích), Kuromame (đậu đen), Tazukuri (cá cơm khô rim)
Vùng Kansai: thay Tazukuri bằng Tataki Gobō (ngưu bàng giã dập tẩm gia vị)

Món ăn	Ý nghĩa biểu trưng
Trứng cá trích (Kazunoko – 数の子)	Cầu chúc con cháu đông đúc, gia tộc hưng thịnh
Đậu đen (Kuromame – 黒豆)	Cầu chúc sức khỏe và siêng năng làm việc
Cá cơm khô rim ngọt (Tazukuri – 田作り)	Biểu trưng cho mùa màng bội thu, ngũ cốc đầy kho
Ngưu bàng giã dập (Tataki Gobō – たたきごぼう)	Cầu mong gia đình và công việc phát đạt, bền vững

Ý nghĩa của tầng thứ hai

Tầng thứ hai là tầng thứ hai trong hộp osechi, thường bao gồm “Món khai vị ngọt” (Kuchidori) và “Món trộn dấm” (Sunomono).

Trong đó, kuchidori là những món có vị ngọt, đóng vai trò như món “giải vị”, giúp cân bằng giữa các món ăn khác trong bữa tiệc đầu năm.

Các món kuchidori thường có màu sắc rực rỡ và trang trí đẹp mắt, tạo không khí tươi vui cho bàn tiệc ngày Tết. Ngoài ra, do được chế biến với vị ngọt, chúng bảo quản được lâu, rất thích hợp cho món ăn Tết truyền thống như osechi.

Món ăn	Ý nghĩa biểu trưng
Cuộn tảo bẹ (Kobumaki – 昆布巻き)	Tượng trưng cho niềm vui và may mắn (“Kobu” phát âm giống từ “yorokobu” – vui mừng)
Khoai nghiền trộn hạt dẻ ngọt (Kurikinton – 栗きんとん)	Biểu trưng cho sự giàu có, tài lộc dồi dào (màu vàng như vàng bạc châu báu)
Trứng cuộn cá xay ngọt (Datemaki – 伊達巻)	Cầu chúc học hành, thi cử đỗ đạt, tri thức mở rộng
Chả cá đỏ (Kamaboko đỏ – かまぼこ（赤）)	Tượng trưng cho niềm vui, điều tốt lành, bình minh đầu năm
Chả cá trắng (Kamaboko trắng – かまぼこ（白）)	Biểu trưng cho sự trong sạch, thiêng liêng và khởi đầu mới

Giống như món khai vị ngọt (口取り), các món trộn dấm (sunomono) cũng có thể bảo quản lâu, nên rất thích hợp để cho vào osechi. Trong đó, món namasu – gồm cá sống, cà rốt và củ cải trắng thái sợi trộn với giấm – là loại phổ biến nhất.

Màu đỏ và trắng của món ăn được cho là mô phỏng hình dáng dây mizuhiki (dây trang trí trong các dịp chúc mừng), thể hiện sự may mắn và tốt lành.

Món ăn	Ý nghĩa biểu trưng
Món trộn đỏ trắng (Kōhaku namasu – 紅白なます)	Biểu trưng cho hòa bình và bình an
Củ sen (Renkon – れんこん)	Cầu chúc tương lai sáng sủa, tầm nhìn thông suốt (vì củ sen có nhiều lỗ nhìn xuyên qua)
Củ địa tào (Chorogi – ちょろぎ)	Biểu trưng cho trường thọ, sống lâu khỏe mạnh

Ý nghĩa của tầng thứ ba

Tầng thứ ba thường được dùng để xếp các món chính (món “chủ đạo”) trong hộp osechi. Ngoài các nguyên liệu mang ý nghĩa may mắn, tầng này còn bao gồm những món cao cấp, thể hiện sự trang trọng và chúc phúc trong dịp năm mới.

Các món trong tầng này thường là hải sản như cá tráp, tôm…, được nướng hoặc làm sashimi, tượng trưng cho sự sung túc và may mắn.

Khi sắp xếp, người ta xếp kín các khoảng trống trong hộp, tạo nên vẻ đẹp tràn đầy và phú quý.

Món ăn	Ý nghĩa biểu trưng
Cá cam (Buri – 鰤)	Tượng trưng cho thăng tiến, thành đạt trong sự nghiệp
Cá tráp biển (Tai – 鯛)	Biểu trưng cho điều tốt lành, may mắn (chơi chữ “medetai” – vui mừng)
Tôm (Ebi – 海老)	Cầu chúc sống lâu, trường thọ (lưng cong như người cao tuổi)
Bào ngư (Awabi – 鮑)	Tượng trưng cho trường sinh bất lão, sức khỏe dồi dào
Bào ngư nhỏ (Tokobushi – トコブシ)	Mang ý nghĩa “phúc khí tích tụ, của cải đầy nhà”
Nghêu (Hamaguri – ハマグリ)	Cầu chúc vợ chồng hòa thuận, nhân duyên tốt đẹp

Ý nghĩa của tầng thứ tư

Tầng thứ tư (thường viết tránh chữ “Tứ – 四”) là tầng dùng để bày các món rau củ ninh – (nimono – 煮物), tượng trưng cho sự gắn kết và hòa thuận trong gia đình.

Ý nghĩa này xuất phát từ việc nhiều loại nguyên liệu khác nhau được nấu chung trong một nồi, thể hiện tinh thần “sum họp – cùng nhau hòa quyện”.

Thông thường, tầng này được gọi là “Shinojū – 四の重”, nhưng vì số “Tứ” (Shi – 四) gợi âm “Tử” (Shi – 死: cái chết), nên người Nhật thay bằng chữ “Yonojū – 与の重” để tránh điềm xui.

Trong tầng Yonojū, người ta thường xếp chikuzen-ni (筑前煮) hoặc nishime (煮しめ) – những món rau củ hầm phổ biến trong ngày Tết.

Các nguyên liệu được ninh kỹ nhưng không xào qua và không để lại nước sốt, nhằm giữ hương vị thanh khiết, trang nhã.

Món ăn	Ý nghĩa biểu trưng
Củ sen (Renkon – れんこん)	Tượng trưng cho tầm nhìn sáng sủa, tương lai rộng mở
Khoai sọ (Satoimo – さといも)	Biểu trưng cho con cháu đông đúc, gia tộc hưng thịnh
Khoai đầu to (Yatsugashira – やつがしら)	Cầu chúc phát đạt, vươn tới đỉnh cao, sự nghiệp thăng tiến
Củ từ nước (Kuwai – くわい)	Cầu con cháu thành công trong học tập và công việc
Măng (Takenoko – たけのこ)	Tượng trưng cho sự trưởng thành khỏe mạnh của con cái, thăng tiến, gia vận phát đạt
Mì konnyaku thắt nơ (Tazuna konnyaku – 手綱こんにゃく)	Cầu duyên lành, mối quan hệ gắn bó tốt đẹp

Ngày nay, tùy vào cấu trúc gia đình và khẩu vị hiện đại, người ta không nhất thiết chỉ dùng món rau củ hầm.

Một số gia đình thay thế bằng nguyên liệu cao cấp để tăng tính thẩm mỹ, hoặc cho thịt, món chiên, món kiểu Trung Hoa để trẻ em cũng có thể thích thú khi thưởng thức osechi.

Ý nghĩa của tầng thứ năm

Tầng thứ năm mang ý nghĩa “đón nhận phúc lành từ thần linh”, vì vậy thường để trống – không bày bất kỳ món ăn nào. Tầng này còn được gọi là “Hikae no jū” (控えの重), nghĩa là “tầng dự phòng”.

Việc để trống tầng này thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng và sự phát triển lâu dài, mang ý nghĩa “vẫn còn chỗ để đón nhận thêm phúc, lộc, và thịnh vượng trong năm mới”.

Thông thường, osechi được bày trong hộp 5 tầng, vì số lẻ (1, 3, 5) được xem là con số may mắn trong văn hóa Nhật Bản.

Một số gia đình chỉ dùng 3 tầng – điều này không sai – nhưng 5 tầng được ưa chuộng hơn, vì mang hàm ý “chất chồng hạnh phúc”.

Tuy nhiên, tùy theo vùng miền, có nơi người ta đặt những món ăn chưa kịp xếp hoặc món yêu thích vào tầng thứ năm, thay vì để trống.

Dù vậy, ý nghĩa cốt lõi của tầng này vẫn là biểu tượng của niềm hy vọng, sự sung túc và phúc lộc dồi dào cho năm mới.

3. Nghệ thuật trình bày – Tinh thần “Wa” trong Osechi Ryōri

Osechi Ryōri – món ăn truyền thống ngày Tết của người Nhật – thể hiện rõ tinh thần “Wa”, tức là sự hòa hợp và cân bằng trong cuộc sống. Mỗi món ăn đều được chuẩn bị tỉ mỉ, không chỉ ngon miệng mà còn mang ý nghĩa cầu chúc may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng cho năm mới. Màu sắc trong Osechi được phối hài hòa theo ngũ hành, tượng trưng cho sự cân bằng giữa con người và thiên nhiên. Các tầng hộp được sắp xếp có quy tắc: từ món khai vị chúc phúc, món chua ngọt thanh vị, đến hải sản và món hầm gắn kết gia đình, tầng cuối cùng để trống thể hiện lòng biết ơn và mong đón phúc lành mới.

Tinh thần “Wa” còn thể hiện qua nghệ thuật trình bày tinh tế: mọi món ăn được sắp xếp cân đối, giữ khoảng trống vừa phải để tôn vinh vẻ đẹp giản dị và sự thanh nhã đặc trưng của văn hóa Nhật. Việc cả gia đình cùng chuẩn bị và thưởng thức Osechi không chỉ là truyền thống ẩm thực mà còn là biểu hiện của sự đoàn viên, lòng biết ơn và khát vọng sống hòa hợp – cốt lõi của tinh thần “Wa”.

4. Thức uống kèm Osechi – Rượu mừng năm mới (Otoso - お屠蘇)

Trong bữa tiệc đầu năm cùng Osechi Ryōri, người Nhật thường thưởng thức rượu Otoso (お屠蘇) – một loại rượu thuốc truyền thống được uống vào sáng mồng Một để cầu sức khỏe, trường thọ và xua đuổi tà khí. Từ “toso – 屠蘇” mang nghĩa “trừ cái xấu, mời điều lành”, thể hiện mong ước gột rửa điều không may của năm cũ. Rượu Otoso được pha từ thảo dược như quế, cam thảo, trần bì… ngâm trong rượu gạo hoặc mirin, mang hương vị ấm áp và thanh dịu, hòa quyện tuyệt vời cùng vị nhẹ nhàng của Osechi Ryōri.

Theo phong tục, Otoso được rót vào bộ chén ba tầng sơn mài (Tosoki – 屠蘇器) tượng trưng cho phúc, lộc, thọ. Gia đình cùng nhau nâng chén – người trẻ mời người lớn trước – thể hiện lòng kính trọng và cầu chúc an lành. Hơn cả một thức uống, Otoso là biểu tượng của tinh thần “Wa” – sự hòa hợp, gắn kết và biết ơn giữa các thế hệ, mang lại khởi đầu tràn đầy may mắn và ấm áp cho năm mới.

5. Sự thay đổi của Osechi trong xã hội hiện đại

Trong xã hội hiện đại, Osechi Ryōri – bữa ăn chúc mừng năm mới truyền thống của người Nhật – đã có nhiều đổi thay. Nếu trước đây các gia đình tự tay chuẩn bị công phu để dâng lên thần linh và sum họp đầu năm, thì nay nhiều người chọn mua Osechi làm sẵn từ cửa hàng hay nhà hàng cao cấp, vừa tiện lợi vừa đẹp mắt. Các phiên bản hiện đại như Osechi kiểu Tây, kiểu Hoa, hoặc dành cho trẻ em ngày càng phổ biến, phản ánh sự hòa quyện giữa truyền thống và lối sống mới.

Dù hình thức thay đổi, ý nghĩa gắn kết và cầu chúc an lành vẫn được gìn giữ. Osechi hiện đại thể hiện tinh thần “Wa” – sự hòa hợp giữa con người, thời gian và văn hóa, vừa tôn vinh giá trị xưa, vừa thích ứng linh hoạt với nhịp sống đương đại.

Osechi Ryōri không chỉ là món ăn đón năm mới, mà còn là biểu tượng của lòng biết ơn, ước vọng và tinh thần gìn giữ truyền thống.

Qua từng món ăn, người Nhật gửi gắm niềm tin vào tương lai, sự gắn kết gia đình và lòng trân trọng thiên nhiên – những giá trị cốt lõi của văn hoá Nhật Bản.