Lịch sử Trà đạo Nhật Bản và sức hấp dẫn vượt thời gian

Định nghĩa và cơ bản về Trà đạo

Trà đạo là một trong những nghệ thuật văn hóa truyền thống của Nhật Bản, là loại hình nghệ thuật tổng hợp tập trung vào việc pha và thưởng thức matcha – một loại trà xanh của Nhật.

Trà đạo không đơn thuần chỉ là cách uống trà, mà còn bao gồm nhiều yếu tố nghệ thuật khác như: lễ nghi, kiến trúc, vườn cảnh, nghệ thuật cắm hoa (ikebana/kadō), thư pháp (shodō), gốm sứ, bánh ngọt Nhật (wagashi), tranh cuộn treo tường (kakijiku), v.v.

Mục đích của Trà đạo là làm dịu tâm trí và mài giũa tinh thần, thông qua việc chia sẻ một khoảnh khắc đồng điệu giữa chủ và khách bằng một chén trà.

Tham khảo: Báo cáo nghiên cứu điều tra văn hóa sinh hoạt năm Reiwa 2 (2020) – “Trà đạo” – Cơ quan Văn hóa Nhật Bản.

Lịch sử của Trà đạo

Nguồn gốc của Trà đạo bắt nguồn từ Trung Quốc. Văn hóa trà được du nhập từ Trung Quốc vào Nhật Bản trong thời Nara, và đến thời Kamakura thì lan rộng trong giới thiền sư, từ đó hình thành nên hình thức sơ khai của Trà đạo.

Vào thời Muromachi, Murata Jukō đã thiết lập phong cách “wabi-cha” (trà đạo mang tinh thần thanh đạm, giản dị), và đến thời Sen no Rikyū, Trà đạo phát triển rực rỡ nhất.

Sen no Rikyū đã đề xướng tinh thần “Hòa, Kính, Thanh, Tịch” (和敬清寂) làm cốt lõi của Trà đạo, và đây cũng trở thành nền tảng của Trà đạo hiện đại.

Các phái trong Trà đạo

Trà đạo có nhiều trường phái khác nhau, trong đó tiêu biểu nhất là ba phái thuộc dòng họ Sen, gọi là “Tam Thiên gia”: Urasenke (裏千家), Omotesenke (表千家) và Mushakōji-senke (武者小路千家).

Mỗi phái này đều có phương pháp pha trà (temae) và nghi lễ riêng biệt, thông qua việc học hỏi, người ta có thể cảm nhận được sự đa dạng và chiều sâu của Trà đạo.

Bốn nguyên tắc của Trà đạo (和敬清寂 – Hòa, Kính, Thanh, Tịch)

Tinh thần cốt lõi của Trà đạo được thể hiện qua bốn nguyên tắc: Hòa – Kính – Thanh – Tịch.

和 (Hòa):Hài hòa và hòa bình – thể hiện sự hài hòa giữa mọi yếu tố trong và ngoài trà thất.
敬 (Kính): Kính trọng và tôn trọng – thể hiện sự tôn kính giữa chủ và khách, cũng như giữa các vị khách với nhau.
清 (Thanh): Thanh tịnh và thuần khiết – giữ cho tâm hồn trong sạch và duy trì sự sạch sẽ của trà cụ, trà thất.
寂 (Tịch):Tĩnh lặng và bình an – cảm nhận sự yên tĩnh trong buổi trà và đạt đến sự an nhiên trong tâm hồn.

Các dụng cụ cơ bản trong Trà đạo

Trong Trà đạo, người ta sử dụng nhiều loại dụng cụ khác nhau, gọi chung là trà cụ (茶道具). Dưới đây là một số dụng cụ tiêu biểu:

Chawan (茶碗): Bát uống trà – dùng để uống matcha. Tùy theo mùa và chủ đề của buổi trà mà lựa chọn loại bát phù hợp.
Chasen (茶筅):Chổi đánh trà – dùng để khuấy matcha cho sủi bọt, được làm từ tre.
Chashaku (茶杓):Muỗng tre múc trà – dùng để lấy một lượng matcha thích hợp từ hộp trà.
Chagama (茶釜): Ấm đun nước – nồi đun nước đặt ở trung tâm phòng trà.
Mizusashi (水指):Bình đựng nước – dùng để chứa nước sạch, phục vụ cho việc rửa bát trà hoặc chổi trà trong buổi trà.

Sức hấp dẫn của Trà đạo

Sức hấp dẫn của Trà đạo không chỉ nằm ở việc thưởng thức trà, mà còn ở việc rèn luyện tâm hồn và nâng cao cảm thụ thẩm mỹ. Thông qua Trà đạo, con người có thể tiếp cận với mỹ học, nghi lễ và tinh thần văn hóa đặc trưng của Nhật Bản, vì vậy Trà đạo được nhiều người yêu thích.

Việc thực hành Trà đạo còn giúp mỗi người nhìn lại chính mình, nuôi dưỡng sự trưởng thành từ bên trong.

Vai trò của Trà đạo trong thời hiện đại

Ngay cả trong xã hội hiện đại, Trà đạo vẫn giữ gìn được truyền thống và đồng thời tạo ra những giá trị mới.

Trà đạo đang được chú ý như một phương pháp giúp giảm căng thẳng, tĩnh tâm trong cuộc sống hằng ngày. Ngoài ra, Trà đạo còn đóng vai trò quan trọng trong giao lưu quốc tế, khi ngày càng có nhiều người nước ngoài học Trà đạo và qua đó cảm nhận sâu sắc hơn về vẻ đẹp và chiều sâu của văn hóa Nhật Bản.

Nghi lễ và quy tắc trong Trà đạo

Nghi lễ trong Trà đạo bao gồm các động tác khi pha trà cũng như tâm thế khi đón tiếp khách. Dưới đây là một số nghi thức phổ biến:

Chuẩn bị trước: Trước khi tổ chức trà hội, cần chuẩn bị phòng trà và các dụng cụ trà đạo. Dọn dẹp sạch sẽ phòng trà, kiểm tra lại các dụng cụ, đồng thời chuẩn bị sẵn trà và nước.
Chào đón khách: Khi khách đến, chủ trà phải chào hỏi một cách lịch sự. Mời khách vào chỗ ngồi và tạo không gian thoải mái để họ có thể thư giãn.
Pha trà: Cho matcha vào chawan (bát trà), rót nước nóng vào và đánh trà bằng chasen (chổi tre) sao cho bọt mịn và vị trà cân bằng.
Dâng trà: Mời trà đến khách. Khi đưa bát trà, cần chú ý đến cách cầm và cách trao trà. Đồng thời, giới thiệu các vật trang trí như tranh cuộn (kakijiku), hộp hương (kōgō), hoa cắm, v.v. Thường tranh cuộn treo ở tokonoma (góc trang trí trong phòng trà) có ghi thiền ngữ.
Dọn dẹp: Sau khi buổi trà kết thúc, dọn dẹp các dụng cụ và phòng trà. Làm sạch, cất gọn các dụng cụ và lau chùi lại phòng.

Vì Trà đạo coi trọng lễ nghi và tâm thế, nên việc để ý đến từng chi tiết nhỏ trong hành động và thái độ là điều vô cùng quan trọng.

Làm thế nào để học Trà đạo

Để học Trà đạo, cách phổ biến nhất là tham gia các lớp học hoặc đến các nơi luyện tập của từng trường phái. Trên khắp Nhật Bản đều có các lớp dạy Trà đạo, từ trình độ sơ cấp đến nâng cao, sẵn sàng tiếp nhận học viên ở mọi cấp độ.

Việc học Trà đạo không chỉ giúp bạn nắm được kỹ thuật pha trà mà còn giúp bạn hiểu sâu hơn về văn hóa truyền thống và lễ nghi của Nhật Bản.

Tổng kết

Trà đạo không đơn thuần là cách uống trà, mà là một loại hình nghệ thuật tổng hợp giúp nuôi dưỡng tâm hồn thông qua lễ nghi và mỹ học.

Dựa trên tinh thần “Hòa – Kính – Thanh – Tịch” do Sen no Rikyū đặt nền móng, Trà đạo phát triển thành nhiều trường phái, mỗi phái đều mang nét quyến rũ riêng.

Ngay cả trong thời đại hiện nay, Trà đạo vẫn giữ vai trò quan trọng như một phương pháp rèn luyện nội tâm và là cầu nối trong giao lưu quốc tế. Việc học Trà đạo giúp người ta cảm nhận được chiều sâu và vẻ đẹp độc đáo của văn hóa Nhật Bản.

Nếu bạn có hứng thú với Trà đạo, hãy thử tham gia một lớp học hoặc đến nơi luyện tập để trải nghiệm thực tế.

Thông qua Trà đạo, bạn sẽ có được những giây phút quý giá để nhìn lại bản thân và tìm thấy sự bình yên trong tâm hồn.