HƯỚNG DẪN BẮT ĐẦU VÀ VÍ DỤ CỤ THỂ VỀ GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP

Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ (MEXT) định nghĩa giáo dục nghề nghiệp là “giáo dục nhằm phát triển các năng lực và thái độ cơ bản cần thiết để hướng tới sự tự lập xã hội và nghề nghiệp của từng cá nhân, đồng thời thúc đẩy sự phát triển nghề nghiệp.” Tuy nhiên, cụ thể trong các giai đoạn học khác nhau, giáo dục nghề nghiệp cần được thực hiện như thế nào, và ngoài trường học, các hoạt động giáo dục nghề nghiệp là gì? Chúng ta hãy cùng khám phá giáo dục nghề nghiệp từ một số góc độ khác nhau.

1. Giáo dục nghề nghiệp là gì?

Giáo dục nghề nghiệp là một hình thức giáo dục nhằm giúp trẻ em tiếp xúc với nhiều người lớn, trải nghiệm nhiều cách sống và giá trị khác nhau, từ đó phát triển khả năng tự suy nghĩ, nhận thức rằng việc học hiện tại có liên kết với xã hội, qua đó nâng cao động lực học tập và khám phá sức mạnh sống của bản thân. Cụ thể, giáo dục nghề nghiệp có thể bao gồm việc trải nghiệm công việc thực tế để phát triển quan điểm về nghề nghiệp và thái độ làm việc, cũng như tham gia các buổi workshop và dự án với cộng đồng hoặc doanh nghiệp để rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng hợp tác.

2. Giáo dục nghề nghiệp tại trường trung học phổ thông là gì?

Học sinh trung học phổ thông ở thời điểm hiện tại đang trong giai đoạn tìm kiếm cách sống và con đường tương lai của mình, đối diện với thách thức về cách sống trong xã hội người lớn. Khi tiếp xúc với nhiều cách sống khác nhau và suy nghĩ về chúng, nhu cầu tự thực hiện cuộc đời của chính mình cũng ngày càng tăng lên. Trong khi phải suy nghĩ lý tưởng về cách sống và cách làm người, học sinh cũng phải đối mặt với các quyết định thực tế như việc làm và học tiếp, yêu cầu sự xem xét và quyết định cụ thể. Do đó, việc giúp học sinh trung học phổ thông suy nghĩ và lựa chọn cho sự nghiệp tương lai của bản thân là rất quan trọng. Giáo viên cần thông báo cho học sinh về “ý nghĩa của việc học” và “giá trị của việc học” cũng như cung cấp cơ hội học tập qua các hoạt động trải nghiệm để phát triển khả năng tự đánh giá và giá trị của bản thân.

Dựa trên các đặc điểm của trường học và khoa học, cũng như những nỗ lực đã thực hiện trước đây, cần thiết lập các mục tiêu cụ thể cho từng khả năng được thể hiện trong “năng lực cơ bản và phổ biến” bao gồm: “khả năng xây dựng mối quan hệ và hình thành xã hội”, “khả năng tự hiểu và quản lý bản thân”, “khả năng xử lý vấn đề” và “khả năng lập kế hoạch nghề nghiệp”, và tiến hành giảng dạy phù hợp với các mục tiêu này.

3. Giáo dục nghề nghiệp trong giáo dục đại học là gì?

Sự khác biệt đáng kể giữa giáo dục ở các cấp tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và đại học nằm ở việc cơ quan quản lý chuyển từ Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ sang Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội. Ở cấp đại học, nơi sinh viên phải đối mặt với quyết định về con đường sự nghiệp cụ thể, việc hỗ trợ tìm việc làm trở thành trọng tâm chính của giáo dục nghề nghiệp. Điều này không chỉ do các trung tâm nghề nghiệp thực hiện, mà còn được tích hợp vào các khóa học trong các khoa nhằm tạo động lực học tập.

Cụ thể, các hoạt động bao gồm phân tích bản thân, các khóa học, thăm các cựu sinh viên (OB/OG), và các dự án hợp tác giữa các ngành công nghiệp và học viện, phản ánh kiến thức và nhu cầu thực tế của ngành công nghiệp. Ngoài ra, các cơ hội để nghe ý kiến từ các doanh nhân bên ngoài cũng được tổ chức tại các “café nghề nghiệp.”

4. Các tổ chức phi lợi nhuận và chính quyền địa phương cũng đang tích cực thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp

Với sự tiến bộ của thời đại và sự đa dạng trong các giá trị, cùng với những vấn đề và thách thức khác nhau tùy theo khu vực sinh sống, các tổ chức phi chính phủ (NPO) và chính quyền địa phương đã bắt đầu chú trọng hơn đến giáo dục nghề nghiệp để đáp ứng nhu cầu cụ thể của từng cá nhân. Đồng thời, giáo dục nghề nghiệp còn góp phần phát triển nguồn nhân lực toàn diện nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp địa phương.

Chẳng hạn, Liên minh Đại học Khu vực Nam Osaka (với trường chính là Đại học Osaka Prefecture) là một tổ chức liên kết 20 trường đại học tại khu vực Nam Osaka để thực hiện các hoạt động đóng góp cho cộng đồng, nghiên cứu và giáo dục. Họ không chỉ tập trung vào các biện pháp hỗ trợ việc làm mà còn triển khai các chương trình giáo dục nghề nghiệp chính quy tận dụng tài nguyên địa phương. Điểm nổi bật của chương trình này là các chương trình độc quyền nhằm phát triển “kỹ năng tư duy” và còn mở rộng áp dụng chương trình này cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở.

5. Giáo dục nghề nghiệp hợp tác với các doanh nghiệp tư nhân

Việc các doanh nghiệp trực tiếp giới thiệu cho trẻ em về “xã hội thực” và “công việc thực” có thể thu hút sự quan tâm của các em, đồng thời giúp hình thành giá trị về “lao động” và nâng cao động lực học tập. Các doanh nghiệp cũng có thể xây dựng mối quan hệ tốt với cộng đồng địa phương và nâng cao nhận thức về mình thông qua các hoạt động xã hội như vậy.

Công ty “Career Link”, chuyên hỗ trợ giáo dục CSR (Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp), đã phát triển các chương trình giáo dục tận dụng các đặc điểm của doanh nghiệp. Chương trình của họ nổi bật ở chỗ được xây dựng phù hợp với chương trình học của các trường. Ví dụ, chương trình giáo dục “Eco-Mono-gatari” của Panasonic cho học sinh lớp 5 trong môn xã hội “Những người hỗ trợ sản xuất công nghiệp” bao gồm các hoạt động học tập như sau: Đầu tiên, giáo viên sử dụng tài liệu đã chuẩn bị để giải thích quy trình và sáng kiến trong công việc chế tạo. Tiếp theo, học sinh thiết kế và trình bày các sản phẩm thân thiện với môi trường. Cuối cùng, nhân viên Panasonic chia sẻ về công việc thực tế và cảm giác thỏa mãn từ công việc của họ. Các hoạt động học tập này kết hợp hài hòa việc “có được kiến thức” về quy trình sản xuất, “suy nghĩ” độc lập, và cảm nhận “lao động” gần gũi, đồng thời đạt được mục tiêu giáo dục nghề nghiệp mà không làm mất mục tiêu của môn xã hội.

6. Giáo dục nghề nghiệp và học tập chủ động

Để thúc đẩy sự phát triển nghề nghiệp và hướng tới sự độc lập trong công việc, việc học lý thuyết đơn thuần không đủ; học tập thực tế là phương pháp hiệu quả nhất. Học tập thực tế cũng được xem là một phần quan trọng của học tập chủ động.

Một phần quan trọng của giáo dục nghề nghiệp bao gồm các hoạt động trải nghiệm thực tế tại nơi làm việc và thực tập, nhằm giúp học sinh hiểu rõ hơn về thực tế xã hội qua công việc và nhận thức rằng việc học ở trường có liên quan trực tiếp đến tương lai của họ. Việc tìm ra ý nghĩa của việc học và nâng cao động lực học tập là những kết quả quan trọng mà giáo dục nghề nghiệp hướng đến.

7. Cách thúc đẩy giáo dục nghề nghiệp

Giáo dục nghề nghiệp không bị giới hạn bởi các hoạt động hay phương pháp giảng dạy cụ thể; thay vào đó, nó nên được thực hiện một cách hệ thống thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện. Để thực hiện giáo dục nghề nghiệp một cách có hệ thống, việc lập kế hoạch tổng thể là điều cần thiết.

Trước hết, cần xác định rõ các vấn đề liên quan đến sự phát triển nghề nghiệp của học sinh tại trường, cùng với các kỹ năng và thái độ cần được phát triển, từ đó đặt ra mục tiêu cho giáo dục nghề nghiệp của trường. Sau đó, lập kế hoạch giảng dạy nhằm thu hẹp khoảng cách giữa mục tiêu và thực trạng, xác định các kỹ năng cần được phát triển và thời điểm cần giảng dạy. Kế hoạch này nên được tổng hợp thành kế hoạch hàng năm.

Cuối cùng, việc kiểm tra xem kế hoạch đã xây dựng có khả thi và phù hợp với thực trạng hiện tại là điều rất quan trọng.

Giáo dục nghề nghiệp ở Mỹ

Tại Mỹ, giáo dục nghề nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị cho học sinh và sinh viên gia nhập lực lượng lao động. Hệ thống giáo dục Mỹ nhấn mạnh việc kết hợp lý thuyết với thực hành để phát triển kỹ năng nghề nghiệp, với các chương trình được thiết kế để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động và các ngành nghề đang phát triển.

Các phương pháp và chương trình tiêu biểu bao gồm:

Học tập thực tiễn: Học sinh và sinh viên tham gia vào các chương trình thực tập, thực hành, và dự án thực tế tại các doanh nghiệp và tổ chức. Đây là cơ hội để họ trải nghiệm môi trường làm việc thực tế và áp dụng những gì đã học vào các tình huống thực tế.

Chương trình đào tạo nghề: Các trường học và cơ sở đào tạo nghề cung cấp các khóa học chuyên sâu về các ngành nghề cụ thể, như kỹ thuật, y tế, công nghệ thông tin, và dịch vụ. Những chương trình này giúp học sinh phát triển các kỹ năng cần thiết cho nghề nghiệp cụ thể.

Chương trình hướng nghiệp: Các cố vấn nghề nghiệp làm việc trực tiếp với học sinh để giúp họ xác định mục tiêu nghề nghiệp, lựa chọn ngành học phù hợp và lập kế hoạch nghề nghiệp. Các dịch vụ này thường bao gồm việc đánh giá khả năng và sở thích cá nhân, cung cấp thông tin về các cơ hội nghề nghiệp và hỗ trợ trong việc chuẩn bị hồ sơ xin việc.

Hợp tác với doanh nghiệp: Nhiều trường học hợp tác với các doanh nghiệp để thiết kế và triển khai các chương trình giáo dục nghề nghiệp. Các doanh nghiệp có thể cung cấp các khóa học đào tạo, các cơ hội thực tập và các tài nguyên khác để hỗ trợ học sinh.

Giáo dục nghề nghiệp trong chương trình học: Nhiều trường học tích hợp các yếu tố của giáo dục nghề nghiệp vào chương trình học chính thức. Điều này có thể bao gồm việc học các kỹ năng mềm như giao tiếp và làm việc nhóm, cũng như các kỹ năng chuyên môn liên quan đến ngành nghề cụ thể.

Mục tiêu chính của giáo dục nghề nghiệp ở Mỹ là:

Chuẩn bị cho học sinh và sinh viên gia nhập thị trường lao động với các kỹ năng và kiến thức cần thiết.

Cung cấp cho học sinh cái nhìn rõ ràng về các lựa chọn nghề nghiệp và giúp họ đưa ra quyết định thông minh về con đường nghề nghiệp của mình.

Hỗ trợ việc phát triển kỹ năng và thái độ cần thiết để thành công trong môi trường làm việc hiện đại.

8. Sách tham khảo về giáo dục nghề nghiệp

Để nâng cao hiểu biết về giáo dục nghề nghiệp, dưới đây là một số sách tham khảo hữu ích:

8-1. Sách giới thiệu về giáo dục nghề nghiệp

「キャリア教育のウソ」 (Những Lời Dối Trá Trong Giáo Dục Nghề Nghiệp) của 児美川孝一郎 (Chikuma Shobo, 2013)

Sách này khám phá sự phát triển nhanh chóng của giáo dục nghề nghiệp trong thập kỷ qua, đặt câu hỏi về việc có phải chỉ cần trở thành nhân viên chính thức là đủ và những cạm bẫy của chủ nghĩa cực đoan trong việc theo đuổi sở thích cá nhân. Sách cung cấp phương pháp để vẽ ra con đường nghề nghiệp mà không bị ảnh hưởng bởi các quan niệm thông thường.

「教育の職業的意義―若者、学校、社会をつなぐ」 (Ý Nghĩa Nghề Nghiệp Của Giáo Dục – Kết Nối Thanh Niên, Trường Học Và Xã Hội) của 本田由紀 (Chikuma Shobo, 2009)

Cuốn sách này xem xét ý nghĩa nghề nghiệp của giáo dục từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm giáo dục học, xã hội học và lý thuyết vận động, đồng thời khám phá cách tái kết nối giáo dục với xã hội và vai trò của giáo dục trong việc tái cấu trúc xã hội Nhật Bản.

8-2. Tài liệu sâu về giáo dục nghề nghiệp

文部科学省中央教育審議会『今後の学校におけるキャリア教育・職業教育の在り方について（答申）』 (Báo Cáo Về Định Hướng Giáo Dục Nghề Nghiệp Và Giáo Dục Nghề Nghiệp Trong Các Trường Học Trong Tương Lai)

Tài liệu này tổng hợp các phương pháp giáo dục nghề nghiệp và giáo dục nghề nghiệp từ giáo dục mầm non đến giáo dục đại học, đưa ra các phương pháp cụ thể để tích hợp giáo dục nghề nghiệp vào các giai đoạn học tập khác nhau.

文部科学省『高等学校キャリア教育の手引き』 (Hướng Dẫn Giáo Dục Nghề Nghiệp Tại Các Trường Trung Học Phổ Thông)

Tài liệu này giải thích chi tiết về sự cần thiết và ý nghĩa của giáo dục nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông, cùng với hướng dẫn về cơ cấu tổ chức, đánh giá và các hoạt động cụ thể để triển khai giáo dục nghề nghiệp.

9. Áp dụng giáo dục nghề nghiệp

Để tích hợp giáo dục nghề nghiệp vào chương trình học, có thể tham khảo các phương pháp sau:

Khuyến khích tự phân tích và tự hiểu: Thực hiện các hội thảo hoặc khóa đào tạo giúp học sinh hiểu rõ hơn về bản thân và các ngành nghề.
Trải nghiệm nghề nghiệp: Cung cấp các cơ hội thực tập và dự án cộng đồng để học sinh có thể thực hành và cảm nhận công việc thực tế.
Học tập dựa trên dự án (Project-Based Learning, PBL): Tích hợp các dự án giải quyết vấn đề không có đáp án cố định vào chương trình học để học sinh học được các kỹ năng thực tế và ứng dụng kiến thức học được.

Việc áp dụng những phương pháp này có thể giúp học sinh phát triển kỹ năng nghề nghiệp và sự tự tin, đồng thời cải thiện động lực học tập của họ.

10. Tóm tắt

Chúng ta đã xem xét việc giáo dục nghề nghiệp tại các trường trung học phổ thông và đại học, cũng như các nỗ lực từ cộng đồng và ngành công nghiệp. Những ví dụ này có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc triển khai giáo dục nghề nghiệp trong tương lai. Để phát triển thế hệ trẻ có khả năng gánh vác tương lai, việc kết nối giữa trường học, cộng đồng và ngành công nghiệp có thể trở thành một từ khóa quan trọng. Hãy cùng nhau hỗ trợ để các em có thể nuôi dưỡng hy vọng và vẽ nên những giấc mơ cho tương lai của chính mình.